Ο άνθρωπος, σαν κοινωνικό ζώο που είναι, όπως είπε ο Αριστοτέλης, μες στην ιστορική του ένταξη είναι διχασμένος και τραγικός. Γιατί ταυτόχρονα είναι πλάσμα της φύσης και πρόσωπο της ιστορίας. Πλάσμα της φύσης που θα πει όν γνήσιο, αυθεντικό και αναπαλλοτρίωτο. Και ταυτόχρονα πρόσωπο της ιστορίας, που μοιραία νοθεύεται, πλανημένο και αναγκασμένο να ζει μες στην υποκρισία, την ανασφάλεια και τη βία που υφίσταται από ένα σύστημα θεσμών και κανόνων που το τρομοκρατούν και αλλοιώνουν σε μέγιστο βαθμό την προσωπικότητά του, έτσι που τελικά, ο άνθρωπος της νεωτερικότητας να έχει χάσει τη φυσική του ταυτότητα, βουτηγμένος στη νεύρωση και την απουσία νοήματος. Ο ποιητής Φερνάντο Πεσσόα γράφει ότι ολόκληρος ο δυτικός πολιτισμός είναι θεμελιωμένος, πάνω στην υποκρισία και έτσι η πλειοψηφία των ανθρώπων είναι άλλοι άνθρωποι, από ότι φαντάζονται πως είναι, συμπληρώνει ευφυώς ο Όσκαρ Ουάϊλντ. Αυτή είναι η τραγικότητα του σύγχρονου ανθρώπου, καθώς ο μηχανοκίνητος πολιτισμός μας είναι, κατά Φρόιντ, πηγή δυστυχίας, που έχει μετατρέψει τον ενεργό δρώντα πολίτη, σε απλό ενεργούμενο της ιστορίας, συνθλίβοντας κάθε ζωοποιό του στοιχείο, εν ονόματι του κέρδους και του ζοφερού αθέμιτου ανταγωνισμού, καθώς δεν έχει βάλει στο κέντρο των προτεραιοτήτων του τον Άνθρωπο, αλλά την κυριαρχία και το κέρδος. Έτσι σιγά σιγά οι κοινωνίες των ανθρώπων έγιναν συντριμμένες μάζες, τοξικομανείς της κατανάλωσης, σε ένα ζοφερό πανηγύρι αναγκών που μας έπεισαν πως έχουμε ανάγκη, μας εθίζουν σαν καταναλωτικά πρεζόνια και πια τρέχουμε μέρα νύχτα, χρεωμένοι ως το λαιμό, για να πάρουμε τη δόση μας,, ντοπαρισμένοι από τα ευτελή πρότυπα της τηλεόρασης και όχι μόνο. Όπως επισημαίνω στο τελευταίο μου βιβλίο, σχολιάζοντας την οικονομική κρίση που περνάει η χώρα μας, που δεν είναι οικονομική αλλά κρίση στο ίδιο το θεμέλιο του αξιακού μας συστήματος. «Το χαμένο βασίλειο που φανταστήκαμε πως είχαμε το κουβαλάει καθένας που δεν είναι αληθινός βασιλιάς(του εαυτού του εννοώ).Αυτός είναι ο τρόμος μας/και αυτός ο τρόμος μεταφράζει νύχτα μέρα το φτηνό περιπλανώμενο πένθος μας/Το παράδοξο μαρτύριο του ξεπεσμού μας./Νομίζουμε πως χάσαμε τα πάντα, ενώ απλά χάσαμε τις αυταπάτες μας. Αυτοί οι καιροί μας δίνουν εκείνο που αδειάζει όλη μας τη ζωή./Μας σπρώχνουν στης αφθονίας το βουλιμικό κάτεργο· σε ένα συνεχές σηπτικό φαγοπότι./Κι’ όλο ζητάμε κι όλο ψάχνουμε/αυτό που λάμπει αχόρταγο στο βάραθρό μας./Για να συμπληρώσω ότι στους καιρούς μας η μεγαλύτερη πείνα είναι η αφθονία και γενικότερα η απληστία μιας διεφθαρμένης ευμάρειας, είναι η μεγάλη παγκόσμια γουρούνα. Αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση των καιρών που ζούμε. Ο αγοραίος πολιτισμός της εποχής έχει διαφθείρει τα πιο ευγενή ανθρώπινα φρονήματα που είναι το ήθος και η αξιοπρέπεια. Ο σεβασμός και το κοινό συναισθάνεσται και συνεδέναι. Αλλά στους αντιπνευματικούς καιρούς που ζούμε αυτό είναι το έσχατο που απασχολεί τους κυβερνώντες. Στη δική μας άκρατη σπατάλη που εκτρέπει τους ισολογισμούς, βάζουν τους αδύναμους στην πρέσα εξαθλιώνοντάς τους για να καλύψουν τα τερατώδη χρέη και αφήνουν ανέγγιχτους τους πλούσιους και ισχυρούς που τους στηρίζουν. Δεν πολιτικολογώ. Η ρίζα του κακού είναι πολύ πιο βαθιά από αυτή που φανταζόμαστε. Εξ άλλου το επίπεδο κάθε λαού αντικατοπτρίζει το επίπεδο εκείνων που τον κυβερνούν. Η εξίσωση νομοτελειακά είναι αμφίδρομη και μπορεί ανά πάσα στιγμή να ανατραπεί όταν το επίπεδο του λαού υψωθεί και επιβάλλει μια αληθινή δημοκρατία εφαρμοσμένων πράξεων και ιδεών. Η εφαρμοσμένη παγκοσμιοποίηση έγινε από τους ισχυρούς για τους ισχυρούς, για ακόμη μεγαλύτερη εκμετάλλευση και περιθωριοποίηση της βούλησης των λαών από τους θεσμούς της υλοφροσύνης για να κατισχύσει το Σούπερ Μάρκετ πάνω στα πνευματικά οικοδομήματα που έχτισαν και μνημείωσαν οι αιώνες.
Σε αυτή την ανατροπή της νέας βαρβαρότητας έρχεται να συμβάλλει, χωρίς βερμπαλισμούς και εύκολες ουτοπίες η ποίηση ,η λογοτεχνία και όλες οι πνευματικές τέχνες. Με υπομονή. Με αυτογνωσία και αυτοσυνειδησία του τι είμαστε και τι θέλουμε. Με λογισμό και όνειρο, όπως λέει ο Μέγας Δ. Σολωμός. Με αναστοχασμό και αυτοαναίρεση των ίδιων των προσωπικών μας στερεοτύπων και προκαταλύψεων. Με ασίγαστη αυτοκριτική για την υποκρίσια, τα λάθη και το φαύλο κερδοσκοπισμό μας που μας οδηγεί στην αλαζονία, την απληστία και την οίηση, δηλ. στην απόλυτη πόρωση και αυτοκαταστροφή μας. Δηλ. στη αρχαία Ύβριν, που μας εξαχρειώνει και μας κάνει αθύρματα της ιστορίας. Ύβριν σβενύναι μάλλον ή πυρκαγιών, μας λέει ο μεγαλοφυής Ηράκλειτος, που άλλαξε το παγκόσμιο πνεύμα. Μας λέει πως είναι πολύ προτιμότερο να σβήνουμε την Ύβριν από μια πυρκαγιά. Αυτή την Ύβριν πάει να ξορκίσει η Αληθινή ποίηση, η αυθεντική Τέχνη, με τις μικρές της δυνάμεις. Όπως από μια μικρή φλογίτσα ενός σπίρτου μπορεί να καεί ένα απέραντο δάσος ή η εκτροπή ενός ποταμού να καθαρίσει τη συσσωρευμένη κόπρο του άπληστου Αυγεία, έτσι από μια μικρή φωτισμένη μειοψηφία μπορεί να ξεκινήσει ένα σκούντημα ανυψωτικό για μια κοινωνία που δεν θα ζητάει πια άρτον και θεάματα και Λαντ Ρόβερ, αλλά μια αξιοπρεπή ποιότητα ζωής. Θα ζητάει πνευματικά και ηθικά αγαθά, θα ζητάει να βγει από το χρυσοποίκιλτο κλουβί της ζοφερής ευμάρειας που τον έχει καταδικάσει σε ισόβια κάθειρξη, χωρίς να το γνωρίζει. Ενώ άλλα ζητά η ψυχή του. Για άλλα κλαίει. Τον έπαινο του Δήμου και τον Σοφιστών. Τα δίκαια και τα ανεκτίμητα εύγε», όπως γράφει ο ποιητής Καβάφης.
H ποίηση και οι πνευματικές επιστήμες και τέχνες «δεν αντρέπουν καθεστώτα» όπως έγραψε ευφυώς ο φίλος ποιητής Τ. Πατρίκιος. Είναι μια αργή αλλά ουσιαστική πορεία, για τις επόμενες δεκαετίες, προς μια καθολικότερη αυτογνωσία και ευαισθητοποίηση της αδρανούς μάζας των ανθρώπων που ζουν μέσα στη βολική θλίψη, αλλά δεν αντέχουν πια να είναι δεσμώτες ενός συστήματος που περιφρονεί και εκμεταλλεύεται τις αυθεντικές τους ανάγκες. Η ιστορική συνείδηση του λαού μας με την τεράστια πνευματική παρακαταθήκη μας επιβάλλει να παλέψουμε για μια Πνευματική Παγκοσμιοποίηση, δίκαιη, ανόθευτη, ανεξίθρησκη, πλουραλιστική, πολυπολιτισμική, χωρίς αποκλεισμούς και ευνοιοκρατίες. Όπου όλα μας τα διακριτικά γνωρίσματα και αξιώματα θα προκύπτουν μόνο από τις ανταύγειες του ορυκτού μας πλούτου. Με όλο το σεβασμό και την επίγνωση των μικρών μου δυνάμεων, για αυτήν την Πνευματική παγκοσμιοποίηση, προσπαθεί το ποιητικό, πεζογραφικό, κριτικό και ψυχιατρικό μου έργο, μαζί με όλους τους άλλους πνευματικούς εργάτες. Οραματίζομαι έναν σύγχρονο Διαφωτισμό. Όπως τρεις μεγάλοι Γάλλοι διανοητές και συγγραφείς, ο Βολταίρος, ο Ρουσσώ και ο Ντιντερό, με φιλοσοφική στήριξη του Εμμανουήλ Κάντ, μαζί βέβαια με μια μικρή μειοψηφία φωτισμένων Γάλλων, κατόρθωσαν να αλλάξουν τον ρου του ευρωπαϊκού αλλά και του παγκόσμιου κοινωνικού status,δίνοντας κύρος και σεβασμό στην ανθρώπινη προσωπικότητα και τις ατομικές ελευθερίες για πρώτη φορά, που σήμερα θεωρούμε ως αυτονόητες.
Αυτό που με προσδιορίζει σαν ποιητή και πολίτη είναι η Σολωμική ρήση. Άλλο δεν έχω στο νου μου «πάρεξ ελευθερίαν και γλώσσα». Γιατί η γλώσσα, κυρίως στην ποίηση, δεν είναι ένα απλό όχημα νοημάτων, αλλά το ίδιο το αίμα της σκέψης μας, της συνείδησής μας και της όλης μας ύπαρξης. Η γλώσσα αποτελεί την ιστορία μας, το περιβάλλον μας. Το πνευματικό μας οικοσύστημα που οφείλουμε να διαφυλάξουμε. Γιατί η συρρίκνωσή της δημιουργεί συρρίκνωση του πνεύματος. Η ποιητική λειτουργία και γλώσσα είναι πρωτίστως η αναζήτηση του αδιαίρετου και άτμητου. Η μυθική ονοματολογία του έρωτα και του θανάτου. Κατά βάθος το ποίημα είναι το αυθεντικότερο, το δραστικότερο πρόσωπό μας. Μέσα από την λειτουργία της ποιητικής γλώσσας, εκφράζεται ότι βαθύτερο και πυκνότερο μας συνέχει και μας συνιστά. Παραμένει αρχέγονη, μαγική και ανατρεπτική γιατί αντιστρατεύεται τη γλωσσική άρχουσα τάξη και τον θεσμοθετημένο λόγο με τους υποκριτικούς και αυταρχικούς του κώδικες. Και το κάνει αυτό γιατί δεν είναι ενεργούμενο κανενός συστήματος.
Χρησιμοποιεί απρόβλεπτους συνειρμούς, κοιμισμένα κέντρα και κρυμμένες αλήθειες που μοιάζουν παραδοξότητες. Δεν προσπαθεί να περιγράψει ή να καλλωπίσει τον κόσμο. Αλλά αποτελεί κόσμον. Ένα δικό της ανεξάρτητο αισθητικό σύμπαν, όπου καθρεπτίζεται το πραγματικό, ανεβάζοντας στο φως της συνείδησης περιεχόμενα του ασυνειδήτου, σε ένα καινοτόμο διαδραστικό πεδίο. Δημιουργούν μια ανατροπή των δεδομένων, μια πνευματική ανυπακοή σε κάθε θέσφατο. Μια αισθητική εξέγερση, ένα πεδίο μάχης όπου καταρρέουν όλες οι γραμμές και τα επιμέρους διανοητικά οδοφράγματα, καθώς ασύντακτο προχωρεί το ανείπωτο, σαν δημιουργίες που έρχονται στην επικράτεια του λόγου από άγνωστο αστεροειδές. Έρχονται σαν θύελλες λευτεριάς, δημιουργώντας την εκρηκτική ύλη, που μας αφήνει εμβρόντητους σαν αναπάντεχος αστραποβόλος έρωτας. Κατά βάθος η ποίηση είναι ο έρωτας και η αλήθεια της φλεγόμενης ψυχής και του ανατέλλοντος πνεύματος, που δημιουργούν την εναρθροσύνη, την βαθύτερη και αυθεντικότερη πρόσληψη του κόσμου. Ο ποιητής, εκτός από «κλέφτης της φωτιάς» είναι ο φρουρός της γλώσσας που οφείλει να διαφυλάξει και να εμπλουτίζει, μαζί «με τους άλλους φρικιαστικούς εργάτες», γιατί αποτελεί την μεγάλη, αδιαπραγμάτευτή μας κληρονομιά. Γιατί ας μην ξεχνάμε η Γλώσσα είναι η αληθινή μας πατρίδα. Η ιστορία μας, το περιβάλλον μας. Το πνευματικό μας οικοσύστημα.
Έχει ειπωθεί (από τον Μαλλαρμέ και όχι από τον Σεφέρη) ότι το ποίημα δεν γράφεται με ιδέες αλλά με λέξεις. Θα έλεγα ότι είναι πολύ πιο πολύπλοκο· ούτε με λέξεις. Είναι μια ολόκληρη χημεία από άπειρες συνιστώσες. Φτιάχνεται με γλωσσικούς συνειρμούς που μας επισκέπτονται σαν αναπάντεχες ξαφνικές αστραπές σε φορτισμένους υποδοχείς. Σαν βολταϊκά τόξα γλωσσικών συλλήψεων που είναι αδύνατο να φανταστούμε, σαν κάτι ανορθολογικό και αδιανόητο, καθώς αποσπούν κάτι απ’ το Άρρητο και το Αν-έκφραστο, με την αιρετικότητα και την παραδοξολογία τους.
Η ποίηση λοιπόν προκύπτει στον ενδιάμεσο χώρο των λέξεων. Σε ένα καινοτόμο διαδραστικό πεδίο, όπου συναιρούνται ο ρυθμός, η μουσική, η θερμοκρασία, η συγκοπτικότητα, εν τέλει υφάνουν ένα Μαγνητικό πεδίο ανάμεσα στις λέξεις που έλκονται και αλληλοπροσδιορίζονται απ’ αυτό το πεδίο με διανοητικούς καταλύτες που διαφεύγουν από την ορθοφροσύνη μας.
Άλλοτε σε ένα βαθύτερο επίπεδο αλλάζουν τα σημαινόμενα και τα σημαίνοντα. Από σωματίδια γίνονται κυματισμοί και αντιστρόφως, για να θυμηθούμε την πυρηνική φυσική. Δηλ. από ύλη γίνονται ενέργεια, δηλ. Αντι-ύλη και αντιστρόφως. Οι λέξεις χάνουν την ατομικότητά τους και γίνονται μουσική, έτσι που το ποιητικό σύμπαν των λέξεων-υποατομικών σωματιδίων-κυμάτων χορεύει δονούμενο στην απέραντη πίστα του θεού Σίβα. Γιατί κατά βάθος η ποίηση είναι χώρος των όντων και των συναισθημάτων, της μουσικής και των ιδεών, σε ένα ενορχηστρωμένο Όλον.
Στην αυθεντική ποίηση οι λέξεις δεν είναι μονοσήμαντες, στέρεες και αυτάρκεις οντότητες που μεταφέρουν ένα ορισμένο θεματικό φορτίο. Υπόκεινται σε άπειρους αλληλοπροσδιορισμούς. Ανάλογα της θερμοδυναμικής συγκυρίας που βρίσκονται, παίρνουν και δίνουν ενέργεια, φως, σκότος, ανταύγειες από παλιές λησμονημένες μνήμες, που αιφνίδια ξυπνούν με νέο τρόπο τις χαμένες συγκινήσεις μας, που τώρα μας επισκέπτονται σαν για πρώτη φορά στη νέα τους επαναβίωση και όχι στην στατική μνημονική τους ανάμνηση. Βγάζουν σπινθήρες σαν τσακμακόπετρες όταν τρίβονται μεταξύ τους, ή θηλυκώνουν ερωτικά σε ζυμωτή συνεύρεση, για τον άρτο που ευωδιάζει στα καινούργια αρτοφόρια της έκφρασης.
Όπως τα σώματα χορεύουν, έτσι και ο λέξεις, έλκονται με αρχούμενο πάθος σε μια εκ βαθών αλληλοπεριχώρηση για να δώσουν λόγο καινοτόμο και απαρομοίαστο. Γίνονται τόξα, κύματα, καμπύλες, αστραπές, ερωτικοί ρυθμοί και σπασμοί, σύμβολα και αλληγορίες. Κι ακόμα φλόγες που φτάνουν ως τον σκοτεινό και απλησίαστο πυρήνα του Είναι, που κι αυτές αναρτώνται στην εφήμερη μοναξιά του χορού. Εφήμερη, όμως λουσμένη και δοσμένη στην πεμπτουσία της που μοιάζει ιερή παραδοξότητα. Θα έλεγα κάτι μυθικά στερεωμένο που γνωρίζει τα τρεμάμενα βάθη των ονείρων.
Ο ποιητής από την πείρα που του εμπιστεύτηκαν προσπαθεί να βγάλει το άστρο της. Την πρωταρχική λάβα του ερχομού της στον κόσμο, που ενοποιεί το ανεξιχνίαστο άτμητο και ανονόμαστο ακόμη παρελθόν με το παρόν και το μέλλον. Σαν μια αποφυλάκιση ενός πολυσύνθετου πνεύματος, που το πλημμυρίζει μια νέα συγκίνηση και λάμψη, δίνοντας φως και ελπίδα για να μπορούμε να ονειρευόμαστε ακόμα. Για να μπορούμε να βγάλουμε μέσα από κάθε δίψα το πηγάδι της.
Ο πατριάρχης της νεοελληνικής ποίησης Διονύσιος Σολωμός έγραφε: «Άλλο δεν σκέπτομαι, πάρεξ ελευθερίαν και γλώσσα». Αφού η γλώσσα κουβαλάει όλη την γνώση της συνείδησης και τον ορυκτό πλούτο του ασυνείδητου και της όλης ύπαρξης. Αφού περισσότερο από μια χώρα κατοικούμε μια γλώσσα, όπου είναι η δεύτερη πατρίδα μας. Είναι η αρχέγονη Μητέρα του πολιτισμού μας, όπως ο αέρας που αναπνέουμε είναι ο πατέρας των ήχων.
Η αυθεντική ποίηση προσπαθεί να ανατρέψει το ως τώρα παραδομένο, δημιουργώντας μια νέα αντίληψη και αισθητική πρόσληψη του κόσμου. Κάθε καινούργιο λοιπόν φαντάζει ανοίκειο και μας αναστατώνει καθώς δεν μπορεί να ενταχθεί στο δικό μας περιορισμένο πεδίο πρόσληψης.
Μανόλης Πρατικάκης
Ποιητής
Κύπρος 29/3/2018
