Εξάρτηση παιδιών κι εφήβων από το διαδίκτυο και ο ρόλος του εκπαιδευτικού
γράφει ο Ελευθέριος Πλουτάρχου
Διαδίκτυο
Σε οθόνες και πληκτρολόγια,
σε παιχνίδια και ιστολόγια
σερφάρεις στο διαδίκτυο,
η ζωή σου όλη στο κοινωνικό δίκτυο.
Έγιναν τα μάτια σου οθόνη,
η φωνή σου πληκτρολόγιο
και το μυαλό σου ένας σκληρός δίσκος […]
Με το πιο πάνω απόσπασμα του ποιήματός μου «Διαδίκτυο» από την ανέκδοτη ποιητική μου συλλογή «Ονείρατα και Στοχασμοί» κάνω εισαγωγή στο επίκαιρο, τα τελευταία χρόνια, πρόβλημα εξάρτησης παιδιών και εφήβων από το διαδίκτυο. Αυτό, πρωτίστως, ενδιαφέρει άμεσα τους γονείς, οι οποίοι έχουν και τον πιο καθοριστικό ρόλο στην προσπάθεια αντιμετώπισής του. Ταυτόχρονα, όμως, αφορά και στους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι μπορούν να διαδραματίσουν και αυτοί σημαντικό ρόλο, συμβάλλοντας αποφασιστικά σε αυτή την προσπάθεια.
Είναι σε όλους γνώριμη η εικόνα παιδιών και εφήβων που αγωνιωδώς σερφάρουν στο διαδίκτυο με ηλεκτρονικές συσκευές, όπως tablet και κινητά τηλέφωνα, κινώντας απλώς τα δάχτυλά τους με απόλυτη αφοσίωση στην οθόνη, μέσα από σελίδες κοινωνικής δικτύωσης ή πλατφόρμες ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Αυτό θα έλεγε κανείς πως είναι αναπόφευκτο, αφού γεννήθηκαν σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται ως ψηφιακή, με τη θεαματική πρόοδο της τεχνολογίας, ειδικά σε θέματα διαδικτύου. Οι θετικές επιπτώσεις των νέων τεχνολογιών και των νέων δυνατοτήτων που προσφέρονται είναι αναντίλεκτες, σε όλους τους τομείς, ωστόσο οι αρνητικές επιπτώσεις ταλανίζουν κάθε γονιό που βλέπει τα παιδιά του αρκετές φορές να έχουν εξαρτηθεί πλήρως από το διαδίκτυο, σε βαθμό που προκαλούνται πολλά προβλήματα στον συναισθηματικό, κοινωνικό και ψυχολογικό κόσμο τους ή ακόμη και στην υγεία τους. Επομένως, ως οι πλέον άμεσα ενδιαφερόμενοι έχουν τον πιο βασικό ρόλο στο να τα στηρίξουν.
Βέβαια, το πρόβλημα αυτό πρέπει να απασχολεί και τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι με τη σειρά τους μπορούν να συμβάλουν στην αποτροπή των αρνητικών επιπτώσεων, να δράσουν για περιορισμό τους ή να βοηθήσουν τους γονείς στη δική τους προσπάθεια. Αποτελεί γεγονός πως στις μέρες μας γίνεται εκτεταμένη αξιοποίηση του διαδικτύου στο σχολείο, στο πλαίσιο των μαθημάτων, ενώ ενθαρρύνονται επίσης παιδιά και έφηβοι να το χρησιμοποιούν και στο σπίτι προς όφελος της μελέτης και ευρύτερα της μάθησής τους και συνάμα της ανάπτυξης κοινωνικών δεξιοτήτων, για παράδειγμα μέσω της ηλεκτρονικής επικοινωνίας. Επιπρόσθετα, τον τελευταίο χρόνο η πανδημία και η εφαρμογή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης μπορεί να λειτούργησε προς όφελος της περαιτέρω εξοικείωσης παιδιών και εφήβων με το διαδίκτυο και των πολλών δυνατοτήτων που προσφέρει, αλλά συνέτεινε ακούσια ώστε να γίνει πιο έντονο το φαινόμενο της εξάρτησής τους από αυτό.
Επομένως, επιβάλλεται να είναι σε εγρήγορση οι εκπαιδευτικοί και να διαδραματίζουν αποφασιστικό ρόλο στο όλο θέμα. Ο ρόλος τους κατά την άποψή μου μπορεί να επικεντρωθεί κυρίως σε τρεις παραμέτρους: την παρατήρηση, την πρόληψη και την παραπομπή για παροχή εξειδικευμένης βοήθειας. Όσον αφορά στην πρώτη παράμετρο οι εκπαιδευτικοί παρατηρώντας τα παιδιά, ειδικά των μικρότερων ηλικιών στο σχολείο, είναι σχετικά εύκολο, κρίνοντας από τη δική μου εμπειρία ως δάσκαλος σε δημοτικά σχολεία, να αντιληφθούν ενδεχόμενη ύπαρξη προβλημάτων εξάρτησης και αρνητικών επιπτώσεων από το διαδίκτυο, μέσα από τη συμπεριφορά τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι χρήσιμο και απαραίτητο να ενημερώνουν και να συμβουλεύουν τους γονείς, ώστε να τους παρακινήσουν να δώσουν σημασία. Σπουδαίος είναι και ο ρόλος της πρόληψης, που συνδέεται κύρια με την παροχή ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και κατάλληλης συμβουλευτικής. Για τον σκοπό αυτό θα πρέπει τα σχολεία να συμμετέχουν σε σχετικά προγράμματα, να σχεδιάζουν και να υλοποιούν ανάλογες εκπαιδευτικές δράσεις, να καλούν ειδικούς (π.χ. ψυχολόγους, υπεύθυνους για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου) και να επιμορφώνουν ανάλογα παιδιά και γονείς. Έμφαση πρέπει να δίνεται κατά κύριο λόγο στις αρνητικές επιπτώσεις εξάρτησης από το διαδίκτυο σε όλους τους τομείς και στους κινδύνους που ελλοχεύουν ειδικά σε θέματα ορθής και ασφαλούς χρήσης του, όπως για παράδειγμα χρονική διάρκεια, προστασία προσωπικών δεδομένων, προστασία από ακατάλληλες πληροφορίες και περιεχόμενα και αποφυγή επικοινωνίας με αγνώστους. Η τρίτη παράμετρος περιλαμβάνει την εξειδικευμένη παρέμβαση, σε περιπτώσεις που έχει ήδη διαπιστωθεί πως κάποιο παιδί είναι εξαρτημένο σε μεγάλο βαθμό ή κινδυνεύει από τις αρνητικές επιπτώσεις και χρήζει άμεσης βοήθειας. Αυτό αφορά παραπομπή παιδιών και γονέων σε διάφορους ειδικούς που θα τους παρέχουν άμεση στήριξη και βοήθεια.
Τέλος, για να ανταποκριθούν οι εκπαιδευτικοί σε αυτή την πτυχή του ρόλου τους θα πρέπει να διαθέτουν και τα απαραίτητα εφόδια. Απαιτείται να είναι κατάλληλα επιμορφωμένοι γύρω από αυτό το ζήτημα, να επιδεικνύουν το ανάλογο ενδιαφέρον και να διαθέτουν την αναγκαία ευαισθησία για το πρόβλημα μα και για τις επιπτώσεις του. Αυτό προϋποθέτει πάνω από όλα να αντιλαμβάνονται και να συνειδητοποιούν πως επιτελούν ένα λειτούργημα, με γνώμονα πάντα την αγάπη προς τους μαθητές τους αλλά και την ευθύνη που έχουν απέναντι στους γονείς, την κοινωνία και την πολιτεία ευρύτερα, ως προς την ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών που έχουν στην τάξη τους στον γνωσιολογικό, συναισθηματικό και ψυχοκινητικό τομέα, υπηρετώντας ενσυνείδητα, αφοσιωμένα και αφειδώλευτα την παιδεία του τόπου αλλά και τον πολιτισμό.
Ελευθέριος Πλουτάρχου
Εκπαιδευτικός – Συγγραφέας
Κύπρος 2022
