Είμαστε σε αναζήτηση νέας αφής.
Υποχωρεί η πανδημία που μέχρι χθες την γράψαμε με κεφαλαία, με ελιγμούς αφήνει κάτω την πανοπλία. Τώρα πάμε για τον Έρωτα και τις σφαγές του, με το κόκκινο λοφίο της περικεφαλαίας.
***
Ζήσαμε μέχρι τον Φεβρουάριο 2020 σε μια κατάσταση κατά την οποία η αξιοποίηση της δυνατότητας κατανόησης των ανθρώπων δεν ήταν απαραίτητη. Παρ’ όλο που γνωρίζαμε ότι η κατανόηση εξαρτάται από την εξέλιξη των αμοιβαίων σχέσεων. Είμαστε στον πρώτο αιώνα της 3ης χιλιετίας. Στατιστικές μελέτες μάς υπενθυμίζουν ότι στις απαρχές του αιώνα, ο ρυθμός ανάπτυξης του πληθυσμού, της γνώσης, της τεχνολογίας έχει επιταχυνθεί, οι δε διαταραχές στη γήινη βιοσφαίρα και στο φυσικό περιβάλλον οδηγούν σε ταχεία οικολογική κρίση.
Τόσα χρόνια τώρα προχωρούμε με γρήγορο ρυθμό, σίγουροι ότι όταν τρέχεις φτάνεις ψηλά, κάνεις καριέρα. Ασχολούμενοι με κλάδους εργασίας, υψηλής εξειδίκευσης στον τομέα της νέας πάντοτε τεχνολογίας, είμαστε εντατικά πιεσμένοι με προβλήματα που εμφανίζονται συνεχώς και ανά πάσα στιγμή. Έχουμε την προσοχή τεταμένη για έγκαιρη και αποτελεσματική διαχείριση αόρατων συχνά κινδύνων.
Αποφεύγουμε να κυκλοφορούμε μόνοι. Πηγαίνουμε ομαδικά παντού, συχνά σε ομαδικά ταξίδια, ποτέ για έναν περίπατο γύρω από το σπίτι μας με τα χέρια στις τσέπες. Δεν ξέρουμε πια να θέτουμε ερωτήσεις, ούτε να δίνουμε απαντήσεις στα παιδιά. Είμαστε διαρκώς εμπλεγμένοι σε νέες διαδικτυακές σχέσεις όλο και περισσότερο φευγαλέες. Και τα φιλιά στα χείλη κι αυτά φευγαλέα. Γίναμε πολύγλωσσοι, πολυταξιδευμένοι, εξοικειωμένοι με το περιβάλλον της εργασίας. Έχουμε την ανάγκη να βρισκόμαστε συνέχεια σε συνωστισμό, δεν μένουμε ποτέ μόνοι, ενώ επιμένουμε να διεκδικούμε την δική μας ετερότητα. Μολαταύτα δεν έχουμε τη σωστή επίγνωση της πολιτισμικής ετερότητας, αγνοούμε τα κυριότερα θέματα που απασχολούν εκατομμύρια ανθρώπους. Δεν γνωρίζουμε καθόλου π.χ την ανεξαρτησία της Γκάνα ως τη γενοκτονία στη Ρουάντα, ούτε το θέμα της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, και ακόμη άλλα πολλά και σημαντικά. Αισθανόμαστε μεγάλη ανικανοποίηση, ανάγκη αλλαγής, ανασκόπηση και επανεξέταση των ρυθμών της ζωής και των πράξεών μας.
Μέσα σ’ αυτή την καθημερινή και ενίοτε κουραστική διαδικασία δίχως προειδοποίηση εμφανίστηκε ο κορωνοιός. Ξεπεράσαμε πια τους επτά Δαντικούς Γύρους και μπαίνουμε σε έναν νέο εντελώς άγνωστο: Τον εγκλεισμό.
Ξαφνικά βρεθήκαμε μόνοι με το σώμα μας, με το δέρμα μας και με την ανάγκη της αφής. Το σπίτι μας πριν ήταν μια εικόνα και τίποτα άλλο, ακατάστατο, ασουλούπωτο. Ήταν απλά μια πόρτα με ένα κουμπί στο κουδούνι. Το εσωτερικό του δεν είχε καμία αξία. Το χρησιμοποιούσαμε κατεξοχήν για τον ύπνο. Δεν χρειαζόταν η κουζίνα και η τραπεζαρία ήταν περιττή. Όλοι στους δρόμους, στα καφέ, στις παραλίες, στον συνωστισμό. Το φυσικό περιβάλλον είχε γίνει διακοσμητικό φόντο. Το βουνό έμενε στην ανηφόρα για το τρέξιμο, άλμα επιδεξιότητας και συναγωνισμός, με τα μάτια καρφωμένα στα παπούτσια να μετρούν το βήμα. Η θάλασσα υπήρχε μόνο για το κολύμπι και ως μαζική διασκέδαση και παιχνίδι, με τα χέρια και τα πόδια σε κίνηση. Συναγωνισμός. Ποτέ δεν πεινούσες, έτρωγες συνέχεια, στον δρόμο –ωραία ζεστά κουλουράκια με σουσάμι, με πραλίνα, μυρωδάτα− στα καφέ τα πολίτικα, τα άγλυκα, τα τηγανάκια, μεζεδάκια, γλυκά συροπιαστά, ουζάκια και τα βαριά οινοπνευματώδη. Έτσι έφτασε και το κονιάκ μήδεν αστέρων της Κικής Δημουλά −έχει μεγάλη πείρα ο χαμός− / τώρα πρέπει να σταθούμε στο πλευρό / του ανώφελου.
Έχουμε μπροστά μας αναπόφευκτα την εικόνα του σπιτιού και την εικόνα του σώματος. Κλειστό, εθελούσια απομονωμένο το σώμα μένει άναυδο μέσα στο άγνωστο αυτό σπίτι. Το σώμα, το δικό μας και το σώμα των άλλων, βρίσκονται στο επίκεντρο αυτής της πανδημίας: σώματα προστατευμένα ή κρυμμένα πίσω από μια αόριστη σειρά διαμεσολάβησης. Το σώμα μας που το κρατούν προσεκτικά χέρια από άλλα σώματα. Το σώμα των εθελοντών, σώμα προαγωγής της εθελοντικής προσφοράς. Σώματα αγνώστων προσώπων μεσολαβούν δίχως αφή, με γάντια με μάσκες, ιατρικά αδιάβροχα σκληρά κοστούμια. Γινόμαστε μάρτυρες της μεταμόρφωσης της ποιητικής τής αφής. Βρισκόμαστε σε μια αμφίρροπη σχέση του υπερρεαλιστικού αυτοματισμού με το σύμβολο. Το σύμβολο είναι το σώμα. Μια υπερρεαλιστική φάση όπου οι στατιστικές μετρούν με έμφαση πτώματα που δεν βλέπουμε, που εξαφανίζονται και δεν θα τα δούμε ξανά, σώματα που έχουν μετρήσει περισσότερο και σώματα που έχουν μετρηθεί ακόμη λιγότερο από πριν. Σώματα απειλή, σώματα που πρέπει να απέχουν το ένα από το άλλο. Όλα τα σώματα θεωρούνται απειλή, σώματα που ζουν ιδιωτικά και στερούνται οποιασδήποτε επαφής. Σώματα στα οποία ασκείται συνεχής έλεγχος και αυτοέλεγχος.Σώματα μυρικαστικών που μασουλάνε μερόνυχτα ειδήσεις σαν οδαλίσκες σε ντιβάνια, που μασουλάνε σοκολατάκια, ειδήσεις από το μέτωπο που επαναλαμβάνονται με εμμονή οι ίδιες και οι ίδιες.
Μετρούμε τις ανησυχίες, τις έγνοιες, τους φόβους μας, χάσαμε τον μπούσουλά μας, δύσκολος ο προσανατολισμός! Τα μάτια καρφώνουν το πάτωμα. Μετράμε τα ξύλα του παρκέτου, για να συγκεντρωθούμε, να δώσουμε απαντήσεις, να περάσει η ώρα.
Ο αδιάλειπτος φόβος για τον θάνατο σύμφωνα με τον Επίκουρο είναι η πηγή της δυστυχίας. Στις μέρες μας ο θρήνος του θανάτου έπαψε να αποτελεί κοινωνικό γεγονός και κρύφτηκε στα σωθικά μας και τα τρώει.Ο φόβος του θανάτου εισχωρεί μέσα μας ύπουλα σαν μεγεθυντικός φακός και διαστέλλει τις επιθυμίες, συσσωρεύει τις ενοχές, ο κόσμος πλέον βρίσκεται μακριά γλιστράει από το βλέμμα και παίρνει σουρεαλιστικές διαστάσεις. Η ομαλότητα και η αίσθηση του ελέγχου της ζωής έχουν εξαφανιστεί. Στην εποχή μας ο θάνατος έγινε ταμπού. Ο θάνατος από κορωνοιό μάς θυμίζει ότι είμαστε ευάλωτοι και όχι αιώνιοι.
Μέσα στη μοναξιά διερωτάσαι πώς έρχεται ο θάνατος, πώς καταλαβαίνεις τον ερχομό του. Θυμάσαι τις τελευταίες μέρες της γιαγιάς, το δέρμα της. Το δέρμα μαρτυρούσε τον θάνατο που είχε ήδη φτάσει.Το δέρμα, το δέρμα μας γίνεται όλο και πιο λεπτό και ωχρό, ενώ σκούρες κηλίδες εμφανίζονται στα χέρια, στα πόδια και στο πρόσωπο. Γδυνόμαστε μπροστά στον καθρέφτη της ντουλάπας γυρεύουμε τον θάνατο. Δεν είμαστε μόνο εμείς, είμαι εγώ, είσαι εσύ. Θυμάστε το είδωλό μας στον καθρέφτη τότε που αποκάλυπτε τον έρωτα! Αρχίζεις από τα μαλλιά που στις ρίζες ξεκινά το ξάσπρισμά τους, προχωρείς, προχωρείς, φτάνεις στο γόνατό σου. Παραμένεις δύσπιστη μπροστά στην ανατομία μιας συνάντησης με πρωταγωνιστή το γόνατό σου. Θυμάσαι την πρώτη επαφή μαζί του στο καφέ της μεγάλης πλατείας, πώς σε κοίταζε πώς γλιστρούσε το βλέμμα του στο γόνατό σου. Ήταν τότε που αντιλήφθηκες ότι είχες γόνατο. Πριν από εκείνη την επαφή, ούτε καν γνώριζες την επιγονατίδα, ούτε εκείνα τα λεπτά κοκαλάκια βυθισμένα στις ζελατίνες που καλύπτουν αθόρυβα όλες τις προεξοχές. Άρχιζε η αφή από τον μηρό, συνέχιζε στην κνήμη και παρέμενε κυκλικά στην επιγονατίδα. Ήταν μια γεωμετρική απόλυτη αφή. Δεν ήξερες πόσο μαλακό είναι το δέρμα στο κοίλο του γονάτου, δεν ήξερες για τις πιεστικές κλίσεις και τις ηλεκτρικές συσπειρώσεις των κυττάρων στην επιφάνεια, δεν ήξερες πώς στέκονται ακούραστα να ζητιανεύουν όλα μαζί το κυκλικό χάδι. Αισθάνθηκες μόνο την τεράστια έκρηξη ύλης να εκτοξεύεται!
Τα ίδια αισθήματα όλοι μας. Κοιτάμε το δέρμα μας. Μία μορφή δυσπιστίας απέναντι σε οποιοδήποτε δέρμα εκτός από το δικό μας. Το δέρμα είναι ομοιόμορφο. Αυτό το δέρμα που μας περιβάλλει είναι πραγματικά το πρωταρχικό μας αισθητήριο όργανο. Έγραψε ο Paul Valéry: “Αυτό που είναι βαθύτερο στον άνθρωπο είναι το δέρμα”. Η συλλογική ζωή, όπως αυτή όλων, απαιτεί έναν χώρο, για να εγκατασταθεί. Μέσω αυτής της επαφής τόσο ζωντανής, από την εμβρυακή ζωή, συνειδητοποιείται αργά ότι υπάρχει ένας κόσμος έξω από εμάς, ότι είμαστε απτά όντα, της συνήθειας. Το δέρμα μάς δίνει τον κόσμο. Μας προσφέρει τους άλλους. Αλλά η αφή τώρα απαγορεύτηκε.
Τώρα είμαστε σώματα που μολύνουν ή έχουν μολυνθεί και προκαλούν ασθένειες και θάνατο. Ξεχάσαμε προ πολλού ότι, όταν επιδιώκεις κάτι, όλο το σύμπαν συνωμοτεί για να γίνει όπως επιθυμείς. Βέβαια αυτή η τάση έχει νόημα, μόνο όταν έχουμε κάποιον να μοιραστούμε τα συναισθήματά μας.
Μέσα στο σπίτι φτάνει η σιωπή δίχως να την καλέσεις. H Σιωπή εμπλουτίζει τον αιθέρα με δέντρα, εικόνες θάλλουσες, θροίζουσες λέξεις, αποχρώσεις ζωής χρόνια τώρα θαμμένες κάπου. Σσσς, σιωπή μη χάσουμε τις λέξεις που έρχονται, διότι και βέβαια θα έρθουν. Ας μιλήσουμε επιτέλους. Το κάθε τι είναι στη θέση του. Τίποτα δεν αλλάζει την όψη της ζωής. Τα κάδρα καλά στερεωμένα στους τοίχους, οι κουρτίνες στα παράθυρα, ειμαρμένη η σκόνη στις περσίδες μιας και η φιλιππινέζα γύρισε λόγω κορωνοιού στην πατρίδα της. Οι φωνές μας αναμειγνύονται συνέχεια με άλλες αιωρούμενες από τα παλιά. Το σπίτι είναι το αυγό που όσο είναι φρέσκο τόσο λιγότερο κενό υπάρχει!
Βέβαια κάποτε θα αποφασίσουμε να βρούμε τον εαυτό μας έξω από το σπίτι μας. Αυτό που θα είναι συναρπαστικό, θα είναι η πορεία του βλέμματος. Από ποια γωνία θα κοιτάζουμε τον άλλο; Το σώμα μας θυμάται την έννοια του αλτρουισμού; Η αλτρουιστική φροντίδα, η οποία συνίσταται στο να θέλεις σωματική σχέση και επομένως τη φροντίδα όπως την έχουμε βιώσει πάντα, μα θα δυσκολευτούμε να πράξουμε με αλτρουισμό. Ελπίζουμε και ευχόμαστε να μην μπούμε σε μία παράλογη, όπως πριν την πανδημία, εγωιστική κατάσταση. Γνωρίζουμε ότι ο αλτρουισμός ενίσχησε την ανθρώπινη εξέλιξη. Μολαταύτα θα δυσκολευόμαστε να βρούμε τη σωστή του διάσταση στη σημερινή εποχή. Θα μπορέσουμε να λυγίσουμε με στοργή προς τους άλλους, προς τα πάντα ή θα μείνουμε όπως πριν ευθύγραμμοι και καμαρωτοί και αλύγιστοι, πάντα με λιγότερη αίσθηση της κοινότητας και με ιδέες και πεποιθήσεις ατράνταχτες;
Μας συμβουλεύει ο φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσελ: «Σε όλα τα θέματα, είναι υγιές, πότε-πότε, να κρεμάς ένα ερωτηματικό στα πράγματα που θεωρείς από καιρό δεδομένα».
Ζαμπά Αλεξάνδρα
Ιδρύτρια και Πρόεδρος του Συνδέσμου Κυπρίων της Ιταλίας ΝΗΜΑ
Εκπαιδευτικός – Σκηνοθέτης – Παραγωγός
Συγγραφέας – Λογοτέχνης
