Έχω πολλές φορές διερωτηθεί τι χρειαζόμαστε εμείς οι ελάσσονες συγγραφείς, όταν υπάρχουν οι ογκόλιθοι της λογοτεχνίας, εκστασιασμένη από το ύψος, το βάθος, το ύφος, τη φαντασία και όλα τα λοιπά των μεγάλων δημιουργών. Τι θέλουμε; Τι ζητάμε; Τη συντριπτική σύγκριση, που θα μας λιώσει; Να τους κοντοζυγώσουμε, μπας και πάρουμε λίγη από τη λάμψη τους;
Να χαθούμε στη σκιά τους;
Ναι, έχω πολλές φορές διερωτηθεί κι έχω πολλές φορές προσπαθήσει να μη γράψω, αφού δεν μπορώ να γράψω και να λάμψω σας εκείνους, αφού δεν μπορώ να σταθώ με όχι πεσμένους τους ώμους πλάι τους. Και φεύγω μακριά.
Μακριά από την ποίηση, μακριά από τη λογοτεχνία, δεν είμαι εγώ γι’ αυτά.
Μου αρκεί να διαβάζω!
Κι όμως! Όταν έρθει η ώρα να γράψω, δεν μπορώ παρά να γράψω.
Οπότε μαλώνω τον εαυτό μου, ανταπαντώντας του «κι επειδή υπάρχουν τα Ιμαλάια, θα ’πρεπε να μην υπάρχουν τα απαλά λοφάκια, ο Όλυμπος, η Όσσα, η Όχη, ο Άθως, ο Σάος;
Κι επειδή υπάρχουν οι αετοί, θα ’πρεπε να μην υπάρχουν τα σπουργίτια;!
Χωρίς νόημα σκέψη, δίχως άλλο.
Αλλά, γιατί μου ήρθε αυτή η σκέψη ξανά;
Γιατί ήρθε στα χέρια μου μια συλλογή από χαϊκού. 220 χαϊκού και 18 τραγούδια του Ιωσήφ Ιωσηφίδη.
Τι είναι τα χαϊκού; Ένα ξενόφερτο είδος και γι’ αυτό ένα είδος δύσκολο για τη γλώσσα μας, που διαθέτει άρθρα. Ένα μίνι ποίημα, με αυστηρά καθορισμένο μέγεθος και μορφή.
Αποτελείται από τρεις στίχους, πεντασύλλαβο τον πρώτο, επτασύλλαβο τον δεύτερο και ξανά πεντασύλλαβο τον τρίτο. Δηλαδή ένα δεκαεπτασύλλαβο ποίημα! Όσο και ένας στίχος της Οδύσσειας του Καζαντζάκη των 33.333 στίχων!
Πού να συγκριθεί! Ασφαλώς και δεν πρέπει.
Γιατί στον Καζαντζάκη οι δεκαεπτασύλλαβοι κυλούσαν και έρεαν, όπως ο ίδιος λέει στην Αναφορά στον Γκρέκο, κι έτσι μπορούσε να αφεθεί στην έμπνευσή του, ενώ εδώ από την αρχή ο ποιητής πρέπει να υποτάξει την έμπνευση, που συνήθως έρχεται με περισσότερες λέξεις, περισσότερες φράσεις και να την περιορίσει στις δεκαεφτά – και μόνο – συλλαβές, χωρίς όμως να μικραίνει, να στενεύει και να ασφυκτικά το νόημα.
«Θέλω να φτάσω στο κουκούτσι των λέξεων», λέει ο Κώστας Μόντης. Το χαϊκού λοιπόν είναι το «κουκούτσι» του ποιήματος, αλλά και το ίδιο το ποίημα εν ταυτώ. Ο ποιητής εδώ πρέπει – σαν τον γλύπτη – να αφαιρέσει τα περιττά και να μείνει με την ουσία. Την ουσία και μόνη, την ουσία καθαρή.
Έτσι, δεν μπορείς να μη σκαλώσεις στο κάθε ποίημα, να μη σταθείς και να αναρωτηθείς για το νόημα, το βαθύτερο μήνυμα, το τι λέει πέρα από τα λεγόμενα. Και τότε, το «κουκούτσι» ανοίγει, ανθίζει, θάλλει.
Σαν να λέμε ότι ο ποιητής μ’ αυτή τη συλλογή του φυτεύει 220 κουκούτσια ιδεών, με άλλα λόγια ένα ολόκληρο δάσος.
Η συλλογή χωρίζεται σε τρεις ενότητες: Έρως, μύθος, βάθος, αν και το βάθος δε λείπει από καμιά ενότητα, από κανένα ποίημα.
Παραθέτω τρία ποιήματα από κάθε ενότητα και αφήνω τον αναγνώστη να αναζητήσει το νόημα, να κάνει τους δικούς του συνειρμούς, τις δικές του αναφορές, ακόμα και τους δικούς του (ανα)στοχασμούς:
Α. έρως:
Δεν είσαι ήχος
στο αυτί, μα Ηχώ στο νου
που ταλαντώνεις.
Ατμός ο έρως
ευθύς εκτινάσσεται
το αίμα μιλά.
Γη χωρίς βροχή
πουλί δίχως φτερούγες
χείλια αφίλητα.
Β. βάθος:
Ανάβει μέρα,
σβήνει μέρα, ανάβει…
Φως, ζω. Σκότος, ζω.
Εδώ παραπέμπω στον γνωστότατο στίχο/απόφθεγμα του Γ. Σεφέρη:
«Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί», καθώς και στην επεξήγηση, που μπορεί να βρει ο αναγνώστης στο διαδίκτυο, για να δει πόσο βάθος κρύβεται πίσω από μια γραμμή.
Αναβιώ, Κύκλε:
γη, σπόρος, βλαστός, καρπός.
Τ’ απόν δες: Παρόν!
Σκέψη και προτροπή τόσο χρήσιμες στις δύσκολες μέρες μας!
Ελευθερία,
αν χαθείς, θα ’χω γη, μα
πατρίδα καμιά.
Κι ακόμα:
Αύριο θα ’ναι
Δευτέρα Παρουσία.
Μην κλαις. Όργωνε!
Γ. βάθος:
‘Μαμά’, την καλώ.
Σοφοί λεν πως εννοώ:
‘θε μου, σου χρωστώ’.
Του πλέκει ζεστά,
του μουρμουρίζει γλυκά,
τ’ αηδόνι σιωπά.
Πανταχού παρών
ο θεός, με πρεσβευτές
Παιδιά και μάνες.
Τέλος από την ενότητα 18 τραγούδια, αντιγράφω επίσης τρεις στροφές:
ΚΑΡΔΙΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ
Σου ’φτιαξε η επιστήμη
μια καρδιά ηλεκτρονική
με βολτ, λέιζερ, τσιπς και ασήμι
για ζωή βιονική.
Ξέχασες πια να χορεύεις,
δε γελάς, δε συζητάς,
για φιλί πια δε μου νεύεις
μόνο πρίζες μου ζητάς.
ΣΤΑ ΒΑΘΗ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ
Στα βάθη της ερήμου χάνομαι,
κινείται άμμος και με γυροφέρνει,
απ’ την ανάμνησή σου πιάνομαι,
το σώμα μου στην όασή σου γέρνει.
Νομίζω πως, μετά από τη μικρή αυτή γεύση των ποιημάτων του Ιωσήφ Ιωσηφίδη και πιο πολύ με την ανάγνωσή τους, μπορεί κανείς να εκτιμήσει την λεπτότητα της μεγάλης τέχνης της μικροτεχνίας, που είναι τα χαϊκού για τη Λογοτεχνία.
Άννα Τενέζη
Φιλόλογος – Λογοτέχνης – Συγγραφέας
Πέμπτη, 4 Μαρτίου 2021
