Κριτική Προσέγγιση «Θαλασσινές Πινελιές»

Η Ιφιγένεια Μετόχη είναι ένα ανοικτό, πολυσέλιδο βιβλίο. Μόνο που δεν έχουμε διαβάσει όλες τις σελίδες του ακόμη. Και το βιβλίο που παρουσιάζουμε απόψε αποκαλύπτει αρκετές άγνωστες σελίδες του, για παράδειγμα τα αποτυπώματα  της τέχνης -όπως η Αργυροχρυσοχοία, που σπούδασε στην Αθήνα- η αύρα της εφηβικής ποίησης, η θεατρικότητα, η μουσικότητα, η φαντασία στη γραφή της.

Επειδή μιλά αρκετές γλώσσες (Γαλλικά, Αγγλικά, Ισπανικά) έχει διδαχτεί από ξένες κουλτούρες, τη σημασία που δίνουν ξένοι στη Φύση, στην Αρμονία, στην Κουλτούρα. Ως ανήσυχο πνεύμα ανήκει σε πολλά πολιτιστικά σωματεία, και μετέχει με ποιήματα και διηγήματα σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς(Διεθνείς  και Πανελλήνιους), σε συλλογικές ανθολογίες και λογοτεχνικά περιοδικά, Όμως, δεν σταματάει σε αυτά, γιατί ως αυτοδίδακτη ζωγράφος δημιουργεί σκίτσα και ζωγραφιές ως εξώφυλλα βιβλίων, και μάλιστα έχει βραβευτεί το 1988 στους Ολυμπιακούς της Σεούλ για την Τέχνη. Όσο για τη μουσική, ετοιμάζει το 1ο cd με μελοποιημένη ποίησής της απ’ την κόρη της τη μουσικό Άντρεα Παναγιώτου.

Και τί κάνει ένας δημιουργός, όπως η Ιφιγένεια, με όλα αυτά τα συσσωρευμένα βιώματα και τις τόσο δυνατές εμπειρίες; Στην πρώτη συλλογή της «Στοχασμοί εφηβείας» (2003) και σε αυτήν με τα διηγήματά «Της θάλασσας και του ήλιου» (2007) είχε πρωτοεκδηλώσει την αγάπη της για τη θάλασσα και τη Φύση όλη. Λατρεύει την θάλασσα, είναι η μεγάλη της αγάπη και η πηγή της έμπνευσής της. Το νέο βιβλίο της, που παρουσιάζουμε, οι «Θαλασσινές πινελιές» – που εκδόθηκε στην Αθήνα από τις Εκδόσεις «Αρχύτας» και τον Σύνδεσμο Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου, του οποίου είναι μέλος – είναι η συνέχεια, μια σύνθεση ποιητικών παραμυθιών με αυτοαναφορά. «Δεν ήταν άτομο που το έβαζε εύκολα κάτω, και στη ζωή της έμαθε πάντα να αγωνίζεται», όπως γράφει  στο διήγημα «Ξεκινώντας µια νέα αρχή». Καταβυθίζεται στη θάλασσα, για να ανακαλύψει τον πλούτο που κρύβει στον βυθό της, και για να ταυτιστεί με την ανεξαρτησία του υγρού στοιχείου. Στολή της δύτριας: η ρέουσα γλώσσα της, με ρήσεις Ελλήνων στοχαστών, τόσο παιγνιώδης στις «αµµουδιές του Οµήρου».

Με το έργο μπαίνουμε σε κόσμο εύμορφο, ποιητικό, δημιουργικό, της πλάσης και της ζωής. Σε έναν κόσμο που φθείρεται γύρω μας, είναι α αγγελιαφόρος που επιμένει να μας υπενθυμίζει την Αρμονία, εντός και εκτός μας, το δεσιμο του ανθρώπου με τη Φύση. Όμως η Ιφιγένεια καταφέρνει να μας συγκινήσει για τις ομορφιές που νιώθει. Στις αφηγήσεις της έχει συνοδοιπόρο Οδηγό τη γιαγιά της, που της διηγείται μύθους, ήθη, έθιμα ενώ η ίδια μάς τα μεταγγίζει για να κρατάμε την Παράδοση, κι αυτό είναι επιπλέον χάρισμα στο έργο της Μετόχη.  Ως οδηγός μάς περνά απ’ την παράδοση στον στοχασμό, στα καλά και ωραία της ζωής. Μας αποκαλύπτει ομορφιές που αγνοούμε κι έτσι μας προβληματίζει.

Η θάλασσα υπήρξε για πολλούς λογοτέχνες και καλλιτέχνες πηγή έμπνευσης. Τους εμπνέει ελευθερία το εύρος της, η ανοιχτοσύνη της ακόμα και η περιπέτεια όπως τα ένοιωσαν και έγραψαν ο ποιητής-συρματιστής Νίκος Καββαδίας, ο ναυτικός και συγγραφέας Alain Gerbault και τόσοι άλλοι. «Μάνα µου η θάλασσα, πατέρας µου ο ουρανός!» αναφωνεί στο 1ο διήγημα του βιβλίου της η Ιφιγένεια, κι ανοίγει τα χέρια για διάπλατη αγκαλιά και νιώθει το εύρος με όλες τις αισθήσεις της, με το βαθύ βλέμμα στον ορίζοντα της θάλασσας, την ακοή του φλοίσβου των κυμάτων, την όσφρηση του ψαριού στην ακτή, τη γεύση της αλμύρας, την αφή του κοραλλιού στον πάτο. Γράφει στο διήγημά της «Θαλασσινές θύµησες» : «Ένιωθα στα πέλµατα µου τη δρόσο της και μύριζα το ιώδιο που πλανιότανε γύρω µου». Και θα υπονοεί στωικά ότι η θάλασσα μάς μαθαίνει πόσο λίγα χρειάζεται ο άνθρωπος, όχι πόσο πολλά.

Η πτήση των γλάρων, ο παφλασμός του κύματος στον βράχο, οι λαλιές των πουλιών στα όρη, κάνουν παιγνίδι στη φαντασία της Ιφιγένειας, γίνεται ρέων ποιητικός λόγος με φαντασία που περνά στον αναγνώστη. Η συγγραφέας έχει το χάρισμα να ξεκινά από την ομορφιά της Φύσης και με δεξιοτεχνία να συσχετίζει τα φαινόμενα με την παράδοση του τόπου, με τον μύθο της ζωής και με τις διδαχές σε μας από όλα αυτά. Η Φύση διδάσκει τη συγγραφέα κι αυτή εμάς: να επιδιώκουμε την αρμονία, μακριά από πάθη, μια αρμονία πνεύµατος και ύλης. Συγκινεί με τις γλυκιές, παιδικές μνήμες της και έτσι προσκαλεί την ψυχή μας σε τόπους αθωότητας. Το προσπαθεί η Ιφιγένεια στο βιβλίο της και πετυχαίνει να μας στρέψει σε δική της Φύση αγνή. Μήπως είναι θεϊκή οδός;

Ναι, η Ιφιγένεια συνδέει με εκπληκτικό τρόπο τη Φύση με τον Θεό. Στο διήγημα «Αν θες ο αετός να πάει ψηλά» πρώτα μας καλεί να στραφούµε προς τον Ιησού Χριστό. Να του εμπιστευθούμε το τιµόνι της ζωής µας. Μετά μας καλεί να ανακαλύψουμε τον Θεό, όσοι από εμάς είμαστε απαθείς στο μεγαλείο του, διότι όπως γράφει «Η λαµπρότητα ενός έναστρου ουρανού, ο άνεµος που µουρµουρίζει µέσα στο δάσος, το χώµα και το άρωµα των λουλουδιών, και τόσα άλλα είναι οι αναρίθµητες αποδείξεις της δύναµης και της σοφίας του Δηµιουργού» αρκεί να ‘χουμε χρόνο να τις θαυµάζουµε! «Ποιοι είµαστε;» Ρωτά Πού πηγαίνουµε; Ήρθε το τέλος του κόσµου;» Μα με πίστη βρίσκει απαντήσεις.

Ο τίτλος του βιβλίου της Μετόχη, «Θαλασσινές πινελιές», αποκωδικοποιεί τις δύο αγάπες της, η Τέχνη ως τρόπος ποιοτικής ζωής και η θάλασσα, ως σύμβολο δικής της ελευθερίας. Κι όπως γράφει «έμεινα εγώ εκεί στον πάτο της μόνη µου. Μα είμαι ακόμα ζωντανή και νιώθω αυτούσια, ολόκληρη, λεύτερη, σπουδαία». Πρόσθετα στο έργο της υπάρχει η δεύτερη αγάπη της, η Τέχνη. Έτσι στο έργο της υπάρχουν ζωγραφιές και μουσικότητα,  εκτός του ότι είναι πλούσιο σε ρεαλιστικές εικόνες, αναμνήσεις μιας ζωής.  Μιλά στον αναγνώστη με τέχνη και συναίσθημα. Νιώθει για τη Φύση ευγνωμοσύνη μα και ψυχική πληρότητα για τον μεστό χρόνο που έζησε νέα. Όμως, ανατρέπει συνθήκες που επικρατούν και διασαλεύουν την Αρμονία μεταξύ των ανθρώπων δίνοντας έτσι διπλή αξία στο έργο της. Στο παραμύθι «Η ψυχή του Έρωτα», υπερβαίνει το μύθο της Κοκκινοσκουφίτσας» αφού καταδικάζει τα πάθη (ζήλεια, μίσος) των κακών ηρώων του έργου. Αντιπροτείνει «Ανοιχτές αγκαλιές γεµάτες Άνοιξη» που είναι ο χαρακτηριστικός τίτλος ενός άλλου διηγήματος της συλλογής της.

Εκτός από τη φύση, υπάρχουν στο έργο κι άλλες διδακτικές αξίες: η αγάπη για την οικογένεια, τον συνάνθρωπο, την πατρίδα. Οι «δύσκολοι» καιροί που βιώνει η ανθρωπότητα μάς υπαγορεύουν ότι η υγιής ισορροπία του ανθρώπου βρίσκεται κοντά\μέσα στη φύση, στον συνάνθρωπο, στην οικογένεια. Κάποιοι μοιάζουν αδύναμοι στα µάτια του κόσμου, φαντάζουν ‘προβληματικοί’ γιατί μπορεί να φιλήσουν ένα δένδρο, μια χελώνα, ένα δελφίνι, να αγγίζουν µε στοργή ένα βλαστό, ένα λουλούδι. Κι όμως, είναι αυτοί που γνωρίζουν από κοντά το θαύμα της Φύσης κι έχουν ανοικτή καρδιά να δεχτούν την αρμονία. Από αυτούς δεν κινδυνεύει να καταστραφεί ο πλανήτης μας. Αλλά, όμως η γη, η φύση κι ο αγνός τρόπος που ζούσαμε παλιά κινδυνεύουν από τον ίδιο τον άνθρωπο που παρασύρεται, μας προειδοποιεί στο διήγημά της «Κύπρος, το νησί της Αφροδίτης». Αυτό που την τρομάζει είναι μη χαλάσει και χαθεί η αγωνιζόµενη Κύπρος «το χρυσοπράσινο φύλλο, το ριγμένο στο πέλαγος», η Μεγαλόνησος που αντίθετα πρέπει να συγκινεί κάθε Έλληνα, που έχει πολλά να προσφέρει. Νοσταλγία αναζητεί, να μπορούσε να γυρίσει τους δείχτες του ρολογιού πίσω, να ξαναζήσει έστω και για λίγο αυτά που έζησε και που σιγά σιγά σβήνουν και χάνονται Ωστόσο, µένουν πάντα στη µνήµη και στην ψυχή της, στιγµές χαράς ανεµελιάς. και φτιάχνει δικό της κόσµο παιγνιδιού µε φατσούλες και χαµόγελα, όπως καταλήγει με αυτοπαρηγοριά ή καλύτερα αυτοστήριγμα στο διήγημά της «Η Λεµονιά της αυλής µου».

Γενικά, η Μετόχη νιώθει τη θάλασσα ως την ελευθερία που την αναγεννά. Γι’ αυτήν το υγρό στοιχείο είναι κάλλος της Φύσης και απόλαυση. Πολύ εύστοχη η αλληλουχία αυτή !! Πολλοί  άνθρωποι αναζητούν μια προσωπική ελευθερία, καθώς κολυμπούν στα νερά της ή ταξιδεύουν, ακόμα κι όταν την αναπολούν από μακριά. Με τα 15 διηγήματά της μας καλεί να χαρούμε τις ομορφιές, τα χρώματα και τις συγκινήσεις της θάλασσας. Στην τρεχάλα της καθημερινότητας ξεχάσαμε τη θάλασσα, την κόρη της πανέμορφης Φύσης, πόσο μάλλον τη σημασία της. Παρόλα αυτά, το βιβλίο αυτό μας επαναφέρει σ’ αυτήν, χάρη στις ρομαντικές διδακτικές αναμνήσεις της Ιφιγένειας, με πινελιές θαλασσινές. Το επιτυγχάνει άνετα με τα 15 διηγήματα, που στο σύνολό τους συνθέτουν λυρική πρόζα, με έντεχνη ρέουσα γραφή, με μουσικότητα και θεατρικότητα-ακόμα με τον διάλογό της με πουλιά κι άνθη του γιαλού, θυμίζοντας τον Άγιο Φραγκίσκο.  Ρωτά το άλογό της αν θαυμάζει τη Φύση : «Κοίταξε αυτή τη μαγευτική αλλαγή. Δεν είναι σα να βλέπεις ένα μπουμπούκι να μεταμορφώνεται σ’ ολάνοιχτο όμορφο λουλούδι; Πιστεύεις τάχα πως η φαντασία μου τρέχει, ε, Ρασάντ;»

Τρία τελευταία μηνύματα του έργου της Μετόχη είναι ότι η θάλασσα τής χαρίζει  την αυτονομία να κάνει το κάθε τι που καθιστά ευτυχισμένους όσους αγαπά – και τον εαυτό της, που αγαπά αυτόνομα για ν’ αντέχει. Μα την κάνει και γενναία για να αντιμετωπίζει τις όποιες αυριανές φουρτούνες της ζωής, Επιπρόσθετα,
την κάνει να συνεχίζει να ονειρεύεται μακριά, όσο ο ορίζοντας της θάλασσας.

Η ζωή της Μετόχη, είναι ένας «ευτυχισµένος ποταµός του κόσµου», όπως μας υποβάλλει με την αλλιώτικη και συμβολική ιστορία της «Το ποτάµι». «Έχει την αρχή του σε µιαν απάτητη βουνοκορφή και το τέλος του σε µια γαλάζια θάλασσα». . . κι όλο κυλάει και κυλάει προς την ελευθερία και το κάλλος της θάλασσας, μέρα και νύχτα, είτε βρέχει είτε χιονίζει. Στον ποταμό του Ηράκλειτου όπου «τα πάντα ρει και ουδέν μένει» ενώ για την Ιφιγένεια, με το αρχαιότροπο όνομα, «ουδέν μένει αφού ρέει προς την ομορφιά και ελευθερία της θάλασσας».

Καλοτάξιδο το βιβλίο σου, Ιφιγένεια, στη θάλασσα τη δική σου και να αποθέσει τον πλούτο του σε πολλά, πολλά λιμάνια. «Αύριο ξεκινά μια νέα μέρα και πρέπει να την ακολουθήσεις. Nα ζήσεις το όνειρο παίρνοντας τη ζωή στα χέρια σου», όπως γράφεις ποικιλόμορφα σε αρκετά διηγήματά σου. Εμείς ας σε μιμηθούμε.