Σχετικά με την προέλευση της πανδημίας, γνωρίζουμε ότι δημιουργήθηκε λόγω της κακοποίησης που έχουμε κάνει στο οικοσύστημά μας, καθώς και της ακόρεστης γαστρονομικής περιέργειας του ανθρώπου, που τον οδήγησε, όπως υποδεικνύεται σε αυτήν την περίπτωση, να δοκιμάσει τη σούπα νυχτερίδας. Έχει υποτεθεί επίσης ότι πρόκειται για εργαστηριακό προϊόν, αν και αυτό δεν συζητείται πλέον τώρα, αλλά είναι γεγονός ότι από τις αρχές του 2020, όλες οι χώρες του πλανήτη έχουν δεχθεί την επίθεση ενός κοινού, αόρατου, ισχυρού και θανατηφόρου εχθρού που λέγεται κορονοϊός.
Αυτό το παγκόσμιο πρόβλημα υγείας είναι εξαιρετικά σοβαρό, επειδή δεν υπάρχει ακόμη εμβόλιο ή πιστοποιημένο φάρμακο για την εξάλειψή του –καθώς η έρευνα βρίσκεται ακόμη σε πειραματική φάση– και όταν εμφανιστεί, θα εξαπολύσει έναν αδιάκοπο πόλεμο μεταξύ των φαρμακευτικών βιομηχανιών, οι οποίες το περιμένουν απεγνωσμένα, όχι για να σώσουν τον κόσμο, αλλά για να πλουτίσουν εις βάρος της υγείας του.
Η πανδημία ανάγκασε όλες τις χώρες ανά τον κόσμο να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν διάφορες συγκεκριμένες στρατηγικές για την πρόληψη και τον έλεγχό της. Τα αποτελέσματα είναι ξεκάθαρα: μερικές ήταν λιγότερο επιτυχημένες από άλλες, όπως εκείνες των οποίων ο αριθμός των ανθρώπινων απωλειών ήταν εξαιρετικά υψηλός.
Μετά την Ασία και την Ευρώπη, η μεγαλύτερη ένταση της πανδημίας βρίσκεται τώρα πια στην αμερικανική ήπειρο, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να καταλαμβάνουν την πρώτη θέση με 129.000 θύματα. Στη Λατινική Αμερική, το Μεξικό βρίσκεται στη δεύτερη θέση όσον αφορά τον αριθμό των θανάτων, ακολουθώντας τη Βραζιλία με περισσότερα από 29.000 θύματα σήμερα.
Όσον αφορά τώρα τα μέτρα που έχουν ληφθεί στη χώρα μας, θεωρώ προσωπικά ότι ήταν κατάλληλα. Κατ’ αρχάς, επειδή ο Covid έφτασε σε μας έναν μήνα αργότερα, επιτρέποντας στις αρχές να μελετήσουν τι συνέβαινε στην Κίνα και στην Ευρώπη, αλλά ακόμη περισσότερο, επειδή ο έλεγχος αφέθηκε στα χέρια μιας ομάδας επιστημόνων, γιατρών και μαθηματικών. Όλοι αυτοί έχουν αναπτύξει ένα κρατικό πρόγραμμα, του οποίου ο κύριος στόχος είναι η ενημέρωση του πληθυσμού για προληπτικά μέτρα καθώς και πρωτόκολλα για τη φροντίδα των μολυσμένων, μέσω διασκέψεων που μεταδίδονται καθημερινά στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο. Πρέπει να αναγνωριστεί ότι ποτέ δεν υπήρξε τόσο σαφής και άμεση επικοινωνία μεταξύ της κυβέρνησης και του πληθυσμού.
Όπως και σε ολόκληρο τον πλανήτη, μας έχει προταθεί επίσης κατ’ οίκον περιορισμός, συχνό πλύσιμο των χεριών, χρήση αντιβακτηριδιακού τζελ, συγκεκριμένη απόσταση μεταξύ μας, χρήση μάσκας προσώπου – αλλά μόνο με πειστικό τρόπο, μη καταπιεστικό δηλαδή, χωρίς τη χρήση δημόσιας δύναμης. Προς το παρόν, για τρεις μήνες, όλα τα γραφεία, πολυκαταστήματα, εστιατόρια, γυμναστήρια, εκκλησίες, χώροι αναψυχής και μαζικής συγκέντρωσης έχουν κλείσει.
Ωστόσο, θα πρέπει να εξηγηθούν οι λόγοι για τους οποίους υπάρχει τόσο μεγάλος αριθμός θυμάτων, παρά το γεγονός ότι, όπως είπαμε προηγουμένως, τα μέτρα ήταν επαρκή.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν αναλύοντας ορισμένες πολιτικές, πολιτιστικές και κοινωνικές πτυχές αυτής της χώρας.
Με σχεδόν 127.000.000 κατοίκους, το Μεξικό είναι μια χώρα με μεγάλες επεκτάσεις, αντιφάσεις αλλά και ανισότητες. Μόνο 20 οικογένειες συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο μέρος του πλούτου της χώρας. Έχουν αποκτήσει τα ορυχεία, τις μεγάλες βιομηχανίες, όπως αυτές που προέρχονται από το πετρέλαιο, και τις σημαντικότερες εταιρείες. Πολλοί από αυτούς εμφανίζονται στη λίστα του Forbes με τους πλουσιότερους στον κόσμο, ενώ ο Κάρλος Σλίμ για αρκετά χρόνια κατείχε την πρώτη θέση.
Από την άλλη πλευρά, σχεδόν το μισό του πληθυσμού είναι χαμηλού εισοδήματος, και από αυτό υπάρχουν περίπου 20.000.000 σε ακραία φτώχεια. Η χώρα μας είναι ένα μωσαϊκό διαφορετικών γεωγραφιών. Ο γηγενής πληθυσμός –περίπου 7.000.000, που μιλάνε περισσότερες από 70 ινδιάνικες γλώσσες, με αμέτρητες διαλέκτους– ήταν πάντα ο πιο απροστάτευτος και ζει κάτω από ένα καθεστώς χρήσεων και εθίμων. Για τον λόγο αυτόν και εξαιτίας των προγονικών δεισιδαιμονιών τους, πολλοί από αυτούς απορρίπτουν ορισμένους κανόνες, όπως τα υγειονομικά μέτρα κατά της πανδημίας. Ένα παράδειγμα αυτού συμβαίνει στην πολιτεία Τσιάπας, στα νότια της Δημοκρατίας, όπου οι ντόπιοι δεν επιτρέπουν την είσοδο του προσωπικού υγείας. Άναψαν φωτιά ακόμη και στις κλινικές, και έβαλαν φρουρά ώστε να τους εμποδίσουν να περάσουν, επειδή πιστεύουν ότι είναι αυτοί οι οποίοι θα φέρουν τον κορονοϊό. Εξαιτίας αυτού εκτίθενται εντελώς σε λοίμωξη.
Αυτή η απροθυμία όμως να δεχτούν ιατρική βοήθεια, η οποία περιλαμβάνει την άρνηση της ύπαρξης του Covid, έχει συμβεί και σε άλλες ομάδες –αν και όχι τόσο πολλές–, ανεξάρτητα από την οικονομική, κοινωνική και οικιστική τους θέση, τόσο αγροτικές όσο και αστικές, που για κάποιον άλλον λόγο, δεν αποδέχονται την ύπαρξη του ιού και αγνοούν τα υγειονομικά μέτρα. Βγαίνουν στους δρόμους χωρίς προστασία και συναντιούνται κοινωνικά χωρίς καμία ανησυχία.
Ωστόσο, υπάρχει ένα άλλο σοβαρό ζήτημα που μας πλήττει και το οποίο δεν μπορούμε να αφαιρέσουμε, και έχει να κάνει με προβλήματα όπως ο διαβήτης, ο υποσιτισμός, η παχυσαρκία, οι καρδιοπάθειες και η υπέρταση. Όλα αυτά προέρχονται από τη φτώχεια και την αμάθεια, εξαιτίας 30 χρόνων που είχαν εγκαταληφθεί από προηγούμενα καθεστώτα, και τώρα την ευθραυστότητα των κοινοτήτων αυτών την έχει αποκαλύψει η εμφάνιση του Covid. Σημαντικός αριθμός ατόμων, δυστυχώς σε ηλικία εργασίας, έχει πεθάνει από κάποια από τις αρρώστιες σε συνδυασμό με τον κορονοϊό. Αυτός ακριβώς ο συνδυασμός αποδείχτηκε θανατηφόρος και η αιτία που απαριθμούμε πάνω από 29.000 θανάτους.
Από την άλλη πλευρά, ο λόγος για τον οποίο δεν επιβλήθηκε η απαγόρευση της κυκλοφορίας στο Μεξικό είναι αυτονόητος: οι φτωχοί δεν μπορούν να παραμείνουν στον εγκλεισμό για μεγάλο χρονικό διάστημα, επειδή δουλεύουν στις αγορές ή είναι υπάλληλοι που δεν μπορούν να αφήσουν τη δουλειά τους γιατί θα είναι άμισθοι. Αν τους κρατήσουν κλειδωμένους, αντί να πεθάνουν από τον Covid, θα λιμοκτονήσουν.
Θεωρώντας ότι ο υπερπληθυσμός προκαλεί επίσης ψυχολογικά προβλήματα όπως φόβο, άγχος, ή ακόμη και βία, η κυβέρνηση αναγκάστηκε να χαλαρώσει τα μέτρα.
Ως μέρος της στρατηγικής για την υγεία, η κυβέρνηση έχει εφαρμόσει ένα φανάρι που εμφανίζεται στον χάρτη της χώρας στο διαδικτυο, ούτως ώστε να καταλάβει ο κόσμος πώς είναι η κατάσταση σε κάθε πόλη και περιοχή. Το κόκκινο φως σημαίνει απόλυτο περιορισμό. Κινούμαστε αυτήν την εβδομάδα σε πορτοκαλί, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να βγει ο κόσμος με προσοχή και ότι κάποιες υπηρεσίες θα αρχίσουν να λειτουργούν –όχι εκπαιδευτικά ιδρύματα ή μέρη μαζικής συγκέντρωσης– έως ότου το φανάρι γίνει κίτρινο. Αυτό είναι ένα δίκοπο μαχαίρι, γιατί από τη μία πλευρά η οικονομία θα ενεργοποιηθεί, αλλά από την άλλη ο αριθμός των λοιμώξεων μπορεί να ανέβει στα ύψη.
Η περίοδος απομόνωσης ωστόσο μας έκανε ένα δώρο: να παρατηρήσουμε τη χειρονομία ευγνωμοσύνης της φύσης, ανακατασκευάζοντας τη στρώση όζοντος και δείχνοντάς μας μια καθαρότερη ατμόσφαιρα.
Είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε το νέο αυτό καθεστώς;
Τι θα πει αυτό; Ιδού η μεγάλη πρόκληση.
Αυτή η άνευ προηγουμένου περίσταση που ζούμε θέτει για μας τους ηλικιωμένους αρκετά υπαρξιακά προβλήματα, ξεκινώντας από το να αναρωτιόμαστε αν είμαστε πραγματικά αδιάφοροι ή ίσως αγνοούμε τη ζημία που έχουμε προκαλέσει στον πλανήτη μας, εάν έχουμε εκπαιδεύσει σωστά τα παιδιά μας από την άποψη της ευαισθητοποίησης και του σεβασμού του περιβάλλοντος, ή εάν αντί να το προστατεύσουμε, έχουμε συνεισφέρει ασυνείδητα ή από προεπιλογή στην καταστροφή του.
Η πρόοδος της επιστήμης κατάφερε να αυξήσει το φάσμα της ζωής του ανθρώπου. Από την άποψη της επιστημονικής εξέλιξης είναι ένα αναμφισβήτητο επίτευγμα. Δηλαδή είναι οι ηλικιωμένοι πραγματικά απαραίτητοι σε έναν τέτοιον υπερπληθυσμό; Το λέω επειδή φαίνεται ότι ο κορονοϊός προοριζόταν να νικήσει εμάς πρώτα.
Πώς θα είναι αυτό το νέο καθεστώς μετά την πανδημία; Εάν όλα γίνονται ψηφιακά, πολλές εργασίες δεν μπορούν να ανακτηθούν. Και τι θα συμβεί στα εκατομμύρια των ανέργων; Τι θα συμβεί στους μετανάστες εδώ και σε όλο τον κόσμο; Τι θα κάνουν αυτοί που ασχολούνται με το πλανόδιο εμπόριο σε αγορές ή δημόσιες πλατείες; Στο Μεξικό, ένας μεγάλος αριθμός ανέργων είναι αφοσιωμένος σε αυτό. Θα φτάσει η οικονομία για την προστασία όλων;
Οι φοιτητές που θα πτωχεύσουν, πιθανώς θα πρέπει να εγκαταλείψουν τις σπουδές τους για να εργαστούν. Θα βρουν όμως δουλειά;
Εάν η εκπαίδευση αλλάξει και γίνει εντελώς ψηφιακή και από απόσταση, πώς θα είναι η κοινωνική τους ανάπτυξη; Δεν θα έχει πιο ατομικιστικό χαρακτήρα;
Μέχρι τώρα δεν χρειαζόταν να εκτιμήσουμε την αξία του να τρέξουμε έξω στον δρόμο, να παίξουμε μπάλα ή να αναπτύξουμε αθλητικές δραστηριότητες, όλα συνδεδεμένα με φυσική επαφή. Από τώρα και στο εξής, όλα αυτά θα γίνουν κρατώντας απόσταση και με μάσκες προσώπου;
Αν γίνουν επίσης και τα ακαδημαϊκά, καλλιτεχνικά και επιστημονικά συνέδρια ψηφιακά, θα λήξουν αυτά τα ενδιαφέροντα ταξίδια; Δεν θα είναι κανείς σε θέση να επισκεφθεί άλλες χώρες και να επεκτείνει τις ακαδημαϊκές και πολιτιστικές σχέσεις του σε συνύπαρξη με τους συναδέλφους του;
Ωστόσο, μετά από αυτήν τη διακοπή της φυσιολογικής μας ζωής, δεν πρέπει όλα να είναι αρνητικά. Είναι καιρός να εκμεταλλευτούμε το μαθήμα που μας αφήνει αυτή η παγκόσμια εμπειρία: να εκτιμήσουμε αυτό που έχουμε όπως ακριβώς είναι.
Για πολλούς, αυτή η απομόνωση χρησίμευσε στην οργάνωση του σπιτιού, την ανάληψη εκκρεμοτήτων που είχαν μείνει πίσω, καθώς και στην εκτέλεση άλλων δραστηριοτήτων που λόγω έλλειψης χρόνου δεν μπορούσαν να πραγματοποιήσουν. Και το άλλο πιο σημαντικό, αφιέρωσαν περισσότερο χρόνο στην φροντίδα της οικογένειάς τους.
Αυτή η πανδημία δεν μπορεί να είναι χειρότερη από τις παλιές – ούτε σαν την πανούκλα της Αθήνας που περιέγραψε ο Θουκυδίδης, ή σαν εκείνη στις αρχές του 20ού αιώνα. Αντίθετα, αυτή η κρίση μπορεί να χρησιμεύσει αν κάνουμε μια κοινή προσπάθεια να αλλάξει ο κόσμος μετά τον Covid, αν δεν επιτρέψουμε να ξαναγίνει όπως πριν, με τόσο πολλές ανισότητες, και αν συμφιλιωθούμε με τη φύση. Θα πρέπει π.χ. να βελτιώσουμε τις τροφές, γιατί το junk food μάς βλάπτει και καταστρέφει και τον πλανήτη. Τέλος, είναι καιρός να αναλάβουμε την ευθύνη της προσωπικής μας υγείας –σωματικής και ψυχικής–, αλλά πάνω απ’ όλα, να φροντίσουμε να γίνουμε πιο γενναιόδωροι, πιο ανεκτικοί και πιο ανθρώπινοι προς όλα ανεξαιρέτως τα είδη με τα οποία συνυπάρχουμε στον ίδιο πλανήτη.
Ναταλία Μορελεόν
Ελληνίστρια
Φιλόλογος, Καθηγήτρια, Συγγραφέας
Επίτιμο Μέλος του Συνδέσμου Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου (ΣΠΕΚ)
Πόλη του Μεξικού 3 Ιουλίου 2020
