Με αρμονία,
«μ’ αγάπην εποίησεν»,
όλα της Φύσης.
Με το πιο πάνω ποίημα χαϊκού, που περιλαμβάνεται στην ενότητα «Φύση» της ποιητικής μου συλλογής «ΑΝΘΡΩΠΟΣ – Στοχασμοί και Αποχρώσεις – 180 Χαϊκού (εκδόσεις Αρχύτας-ΣΠΕΚ), κάνω εισαγωγή στο θέμα της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί το σπίτι που μας παραχώρησε αφειδώλευτα ο Θεός για να ζήσουμε και να δημιουργήσουμε. Τα πάντα φτιαγμένα με αγάπη και αρμονία, τόσο τα έμψυχα όσο και τα άψυχα, ώστε να τα αξιοποιούμε προς όφελός μας, μα με απόλυτο πάντα σεβασμό και χωρίς να επιφέρουμε αλλοιώσεις.
Κυρίως κατά τα τελευταία χρόνια, λόγω της αλόγιστης ανθρώπινης δράσης, ο πλανήτης μας αντιμετωπίζει τεράστια οικολογικά προβλήματα που απειλούν ακόμα και την επιβίωση της ανθρωπότητας. Σε αυτά συγκαταλέγονται το πρόβλημα των απορριμμάτων, η καταστροφή των δασών, η μόλυνση της ατμόσφαιρας, η ρύπανση των νερών, η μείωση ή και εξαφάνιση ειδών χλωρίδας και πανίδας, η όξινη βροχή, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η υπερθέρμανση της γης, η τρύπα του όζοντος κ.α. Θεωρώ πως μέσα από κατάλληλη εκπαίδευση της νέας γενιάς μπορεί να δοθεί προοπτική ελπίδας για αλλαγή, ώστε το μέλλον του πλανήτη μας να καταστεί ευοίωνο. Για αυτό ακριβώς τον λόγο θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση.
Σε πολλά εκπαιδευτικά συστήματα χωρών, όπως συμβαίνει στην Κύπρο και στην Ελλάδα, εφαρμόζονται προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Τα προγράμματα αυτά αποσκοπούν στο να αποκτήσουν τα παιδιά περιβαλλοντική συνείδηση. Μέσα από διάφορες δραστηριότητες γνωρίζουν και μαθαίνουν για το φυσικό περιβάλλον, μελετούν και εντοπίζουν οικολογικά προβλήματα, σχεδιάζουν και υλοποιούν δράσεις προστασίας του. Γίνεται προσπάθεια δηλαδή να τεθούν οι βάσεις για τη νέα γενιά πολίτων που θα σέβεται το φυσικό περιβάλλον, θα ζει αρμονικά σε αυτό και θα το προστατεύει. Το μεγάλο ερώτημα, βέβαια, που τίθεται είναι αν αυτά τα προγράμματα είναι εν τέλει αποτελεσματικά και αν τα παιδιά που θα αποτελέσουν τους μελλοντικούς πολίτες θα έχουν αποκτήσει ακριβώς την περιβαλλοντική συνείδηση που είναι το ζητούμενο, ώστε να επέλθει η επιδιωκόμενη αλλαγή. Αρκετές φορές διαπιστώνω, μέσα και από την μακρόχρονη εμπειρία μου ως εκπαιδευτικός, πως ενώ υπάρχουν αρκετά προγράμματα που υλοποιούνται με κατάλληλους σχεδιασμούς και πραγματοποίηση αξιόλογων δράσεων, τα αποτελέσματα δεν είναι τα αναμενόμενα σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, αλλά ούτε ακόμα και σε βραχυπρόθεσμο.
Κατά τη γνώμη μου, για να καταστούν τα προγράμματα αυτά πιο αποτελεσματικά πρέπει να ισχύουν τα ακόλουθα: Πρώτο και καθοριστικό είναι να υπάρχει αγάπη για το φυσικό περιβάλλον από όλους. Η έννοια της αγάπης πηγάζει γενικά από τη διδασκαλία του χριστιανισμού. Δεν αφορά όμως μόνο στις σχέσεις με τους συνανθρώπους μας μα και στη σχέση μας με τη φύση. Επομένως, όλοι όσοι εμπλέκονται στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση θα πρέπει να αγαπήσουν τη φύση, ώστε να ευαισθητοποιηθούν για την ανάγκη προστασίας της. Θα την αγαπήσουν αν εκτιμήσουν την προφορά της, τους κινδύνους που ελλοχεύουν από την καταστροφή της αλλά και το χρέος που έχουμε να τη διαφυλάξουμε για τις επόμενες γενιές. Άρα, οφείλουν να επιδεικνύουν την ανάλογη ευαισθησία και το ανάλογο ενδιαφέρον. Έπειτα, χρειάζεται να υπάρχει πραγματική βούληση για δράση και ουσιαστική δράση για αλλαγή, πέρα από διακηρύξεις, λόγια και θεωρίες. Σύμφωνα και με την αρχαία ρήση του Αισχύλου «έργω κ’ ουκέτι μύθω», επομένως η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση θα πρέπει να συντελείται με έργα και όχι με λόγια. Στη συνέχεια απαιτείται εμπλοκή όσον το δυνατόν περισσότερων παραγόντων, πέρα από τους εκπαιδευτικούς και τα παιδιά, όπως για παράδειγμα τους γονείς, της γειτονιάς, της κοινότητας ή του δήμου και διάφορους φορείς της κοινωνίας και της πολιτείας. Όλοι μαζί θα πρέπει να συνεισφέρουν και να συμβάλλουν σε αυτή την προσπάθεια. Συνάμα, οι δραστηριότητες θα πρέπει να είναι στοχευμένες αρχικά στα τοπικά ζητήματα και προβλήματα και στη συνέχεια να αφορούν στα ευρύτερα και στα οικουμενικά. Οι βασικοί τρόποι αντιμετώπισης των οικολογικών προβλημάτων είναι εν πολλοίς γνωστοί στις μέρες μας, μέσα από ανάλογες δράσεις όπως: ενημέρωση και ευαισθητοποίηση, μείωση και καλύτερη διαχείριση των απορριμμάτων, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, αναδάσωση, προστασία φυτών και ζώων, χρησιμοποίηση και αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Εν κατακλείδι, θα πρέπει να τονιστεί εμφαντικά πως τα οικολογικά προβλήματα δε λύνονται με λήψη αποφάσεων και μέτρων μόνο από κυβερνήσεις χωρών ή οργανωμένους φορείς. Για να υπάρξει ουσιαστική και ριζική αλλαγή χρειάζεται επίδειξη ευθύνης για εφαρμογή των μέτρων αλλά και ατομικής και συλλογικής δράσης. Αποτελούμε τους παγκόσμιους πολίτες και τα οικολογικά ζητήματα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα μας αφορούν άμεσα. Το μέλλον καθορίζεται από τη νέα γενιά που με σωστή και αποτελεσματική εφαρμογή Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης θα αποτελέσει την ελπίδα για τη σωτηρία του πλανήτη μας.
Ελευθέριος Πλουτάρχου
Εκπαιδευτικός – Συγγραφέας
Γραμματέας της Ένωσης Λογοτεχνών Κύπρου
Κύπρος 2022
