Κριτικές Προσεγγίσεις

Κριτική Προσέγγιση «ΑΝΘΡΩΠΟΣ – Στοχασμοί και Αποχρώσεις – 180 Χαϊκού»

ΑΝΘΡΩΠΟΣ- Στοχασμοί και Αποχρώσεις- 180 Χαϊκού

Η ποιητική συλλογή των 180 χαϊκού του μέλους της Ένωσης Λογοτεχνών Κύπρου και του Συνδέσμου Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου, του Ελευθέριου Πλουτάρχου, με τίτλο «ΑΝΘΡΩΠΟΣ – Στοχασμοί και Αποχρώσεις» εκδόθηκε το 2021 από τις Εκδόσεις ΑΡΧΥΤΑΣ, υπό την εκδοτική διεύθυνση του Συνδέσμου Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου και διανθίζεται με πίνακα και σκίτσα της η αδελφή του, Άντρη Πλουτάρχου – Παφίτη. Αποτελεί το πρώτο μεγάλο άλμα του ποιητή σε ένα είδος που απαιτεί ταλέντο, επιδέξια γραφή, οικονομία λόγου, λυρισμό ή στοχασμό, λέξεις που διεγείρουν συναισθήματα.
Κατ’ αρχήν πρέπει να τονίσω ότι το χαϊκού ως ποιητική φόρμα είναι είδος απαιτητικό. Το σύντομο ποίημα χαϊκού αποτελείται από 3 στίχους των 5 και 7 και 5 συλλαβών αντίστοιχα. Το βραχύ μέγεθός του είναι το ριψοκίνδυνο στοίχημα για κάθε ποιητή που τα δοκιμάζει. Πρέπει σε 17 συλλαβές να εστιάσει σ’ ένα στόχο και να επιτύχει βάθος, με όραμα ή στοχασμό, να συγκινεί ή να προβληματίζει, ή να επαναστατεί. Τα κλασικά ιαπωνέζικα χαϊκού, γράφουν απλοϊκά για τον άνθρωπο, τη χλωρίδα και την πανίδα.

Η ποιητική αυτή συλλογή έχει ως επίκεντρο τον άνθρωπο και την αέναη προσπάθειά του να νοηματοδοτήσει τη ζωή του. Αλλά τί είναι λογοτεχνία παρά η έκφραση με διάφορα εργαλεία και μέσα της αέναης προσπάθειας του ανθρώπου να εντάξει τον εαυτό του στο πλαίσιο της Ζωής και να του δώσει νόημα, αξία και δικαίωση του αγώνα.

Ο Πλουτάρχου πασκίζει να διεγείρει τον αναγνώστη να τον προκαλέσει να στοχαστεί και να συναναζητήσουν, στον μέσα θάμνο να βρουν το κρυμμένο σημάδι, το νόημα, να αποτιμήσουν τις ωραίες και σπάνιες «αποχρώσεις» ενός πολυδιάστατου βίου, τις αποχρώσεις που δεν παρατηρούμε, απορροφημένοι στον πεζό βίο και στη ρουτίνα. Οι Ενότητες προσκαλούν το κοινό σ’ ένα ποιητικό ταξίδι, πλημμυρισμένο από έντονα συναισθήματα που θα τον κυριεύσουν, προβληματίσουν, αναστατώσουν. Εξ’ ου και η συλλογή των 180 χαϊκού έχει ένα φάσμα από 7 επιλεγμένες ενότητες: Ενδοσκόπηση, Κοινωνικά, Φύση, Ερωτικά, Μύθων Διδαχές, Προγόνων Γη. Ο αναγνώστης θα νιώσει ότι απαντούν σε αναζητήσεις του, έστω κι αν θα τον κάλυπταν στη ζωή περισσότερες.

Οι ονομασίες των Ενοτήτων φωτογραφίζουν το πλάνο του ποιητή, με πρώτη Ενότητα αυτήν της Ενδοσκόπησης, της εσωτερικής αναζήτησης, του «ένδον σκάπτε» κατά τον Στωικό Ρωμαίο Αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο όπως γράφει στο Ζ59 του εξαίσιου  βιβλίου του «Εις εαυτόν» . Γιατί όποιος σκάπτει εντός του βρίσκει τελικά την πηγή του αγαθού που μπορεί και αναβλύσει ασταμάτητα. «Αναζήτηση \ για μια νέα πορεία\ στα ενδότερα». Υπάρχουν εμπόδια; Σας καλεί να απαλλαγείτε από ό,τι σας εμποδίσει «Θέλεις να τρέξεις,\ μα δεμένος στο χώμα, \ σφιχτά τα σχοινιά». Απαλλαγείτε, με ενδοσκόπηση. Φτάνει που αντέχουν οι ρίζες και ο κορμός, έστω κι αν κάποιοι καρποί σάπισαν. Ερωτά σεξπηρικά «Ποιος θα νικήσει,\ συναίσθημα, λογική;\ Μεγάλη μάχη»…

Στην Ενότητα ‘Κοινωνικά’ ξεχωρίζουν αρκετά μηνύματα του στον συνάνθρωπο, με πιο ισχυρά όσα αφορούν την αγάπη, όπως το «Φρόντιζε να ‘χεις  \ όλη τη ζωή πλήρη\ μ’ αγάπης έργα», το «Μετράς οφειλές\ που χρωστάς να πληρώσεις \ μ’ αγάπης χρέος» και το λυρικό «Πες το  ‘σ’ αγαπώ’,\ απ’ τ’ άλφα ως τ’ ωμέγα,\ τ’ αλφαβητάρι». Κατά κάποιο τρόπο, ως δάσκαλος, διδάσκει τους νέους την αξία και το μέγεθος της αγάπης!

Στην Ενότητα «Πόνος», πονά για τους ναυαγούς σε κηδεία δίχως κοινωνία και για τους πρόσφυγες. Μας καλεί να δούμε πώς ηρωικά ξαναέχτισαν από το μηδέν  «Στα ερείπια \ όνειρα κι αυταπάτες. \ Πώς ξαναχτίζω;» Κι όμως, για τον ίδιο, «Ξεπετάγεται \ εν μέσω  καταιγίδας \ η ηλιαχτίδα», «Ξεπροβάλουν \ μες στα χαρακώματα \ οι μαργαρίτες». Η φιλία νικά τα δεινά αφού ο ένας συμπαρίσταται στον άλλο «Ζωή ’σαι φίλε: \ βουλιάζει η βάρκα μου,\  ρίχνεις σωσίβιο». Φτάνει να προσέχουμε από πλάνες, ιδίως των ξένων. Κι όπως ο Σολωμός σε στροφή του Εθνικού Ύμνου, έτσι κι ο Πλουτάρχου μάς κρούει τον κώδωνα για εξαπατήσεις «Ξένα σαλόνια \ γεμάτα υποσχέσεις…\ Εξαπάτηση».

Η Ενότητα «Φύση» λάμπει από φως και χρώματα, με συμβολισμούς για τον Άνθρωπο: «Θα κολυμπήσω \ στο βαθύ το χρώμα σου \ να ξεθωριάσω», εννοώντας βέβαια ότι το χρώμα του ανθρώπου ξεβάφει με τη φθορά του, ενώ της θάλασσας ποτέ. Ξεχωρίζουν οι εικόνες χαϊκού «Μάτια ανοικτά, \ κι όμως ονειρεύεσαι \ έναστρο σύμπαν». «Βροχή δυνατή, \ στης ψυχής μας το τζάμι \ πλένει τη σκόνη». Η Φύση είναι και ο Οδηγός μας. Η Φύση δεν πλάθει ατελή, ούτε μάταια, είπε ο Αριστοτέλης και ο Πλουτάρχου εξαίρει  με ένα χαϊκού τη θεϊκή αιτία: «Με αρμονία, \ «μ’ αγάπην εποίησεν», \ όλα της Φύσης» και μας διαβεβαιοί λυρικά «Μες στο μπουμπούκι / με στοργή ψιθυρίζει / η άνοιξή σου». Νιώστε νέοι κι απολαύστε τη Φύση «Μ’ ένα πινέλο/ ζωγράφισε τον ήλιο/ και χαμογέλα».

Όσο για την πρώτη ηλιαχτίδα του πρωινού, αυτό, για τον ποιητή είναι το πρώτο ρόδο.

Ποιητές που δεν αναφέρονται στον έρωτα, την ομορφιά, τον πόνο και την αίγλη του, μοιάζουν με ζωγράφους που έχουν μισά χρώματα να βάψουν τον καμβά τους. Στην Ενότητα «Ερωτικά» ο Πλουτάρχου αναφέρεται στα σκιρτήματα και στα παιδέματά του, στο χαμόγελό του «Χαμογελούσες / και τα πουλιά κερνούσες / νότες μαγικές» Χαράς μουσική, είναι ο έρως που όλο παραμελούμε, χορεύει μεθυσμένα ρυθμούς μετρικούς.

Ως διδάσκαλος αντλεί θέματα από τους μύθους και τα μεταπλάθει σε χαϊκού με σκοπό να διδάξει. Έτσι, στην Ενότητα «Μύθων Διδαχές» σε 2 χαϊκού υπαινίσσεται το δράμα της Κύπρου και την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο: «Απ’ το κουτί της (Πανδώρας) \ χύθηκαν μόνο κακά, \ σκόρπια τα σχέδια» όμως μετά μας σηκώνει «Ευτυχώς που ‘ναι \ κρυμμένη η ελπίδα \ γερά στον πάτο». Στον πηγαιμό για την Ιθάκη του επιστρατεύει τις μνήμες «Μάχες θα δώσεις \ μ’ εμπόδια στην πλεύση,\ μ’ όπλο τις μνήμες». Δύο ακόμα μύθοι διδακτικοί είναι οι εξής «Φωνή Κασσάνδρας \ ηχεί στεντόρεια προς \ τους υπνόττοντας» και για τον Ίκαρο «Σε τέτοια ύψη \ μην επαίρεσαι. \ Ψηλά ο ήλιος γελά».

Ως επιστέγασμα, η Ενότητα «Προγόνων Γη» μάς επιστρέφει στις ρίζες μας αφού χωρίς ρίζες το δέντρο μένει χωρίς τροφή κι επιπλέον το αρπάζουν οι άνεμοι. Στη Γη αυτή, για την οποία θυσιάστηκαν ήρωες ο Αυξεντίου μας κοινώνησε το σώμα και το αίμα της θυσίας του : «Αυξεντίου μας, \ στην κρύπτη σου έψαλλες\ ύμνους λευτεριάς». Κι όμως οι αγώνες εκείνοι λες και ατόνησαν, και μας έμεινε η τραγική κραυγή λόγω της εισβολής «Κερύνεια, βουβό \ το Κάστρο σου, μ’ ακούω \ τον σπαραγμό του». Και καταλήγει ο ποιητής σαλπίζοντας σε μας «Διεκδικούμε. . .\ αγώνας μέχρι τέλους \ για τα δίκαια».

Στην ποίηση δεν υπάρχει τέλος διαδρομής και ο Ελευθέριος Πλουτάρχου μάς κρύβει εντυπωσιακή προοπτική στη συνέχεια. Διαθέτει εχέγγυα όπλα: το ταλέντο, την αγάπη για τη Λογοτεχνία τους στόχους που συνεχώς αναβαθμίζει, και την υπόσχεση στον εαυτό του να συνεχίσει επίμοχθα να δημιουργεί. Η καλή αρχή έγινε· έπεται η συνέχεια.

Δρ Ιωσήφ Σ. Ιωσηφίδης

Πρόεδρος Ένωσης Λογοτεχνών Κύπρου
Αντιπρόεδρος Συνδέσμου Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου
16, Οκτώβρη, 2021