Αρθρογραφία

Παιδική λογοτεχνία

Παιδική λογοτεχνία

Η Παιδική Λογοτεχνία ξεκίνησε με το κίνημα του Διαφωτισμού στην Ευρώπη, ενώ στη Ελλάδα τα πρώτα έργα ανιχνεύονται στα μέσα του 19ου αιώνα. Η Παιδική Λογοτεχνία αναφέρεται σε μια τέχνη του λόγου που καλλιεργείται από ενήλικες και απευθύνεται σε παιδιά. Όμως, ο ορισμός του ‘τί είναι παιδική λογοτεχνία’ απαιτεί προσοχή γιατί στην πράξη αναπτύχθηκε μόνο κατά τις τελευταίες δεκαετίες.

Η Παιδική Λογοτεχνία απαρτίζεται από κείμενα πεζά ή μικρά θεατρικά έργα ή ποιητικές συνθέσεις (έμμετρες ομοιοκατάληκτες) ή νουβέλες, που ψυχαγωγούν και αναπτύσσουν τη δημιουργικότητα και τη φαντασία των παιδιών, καλλιεργούν το πνεύμα και τα αισθητήριά τους, την ικανότητα ν’ αντιλαμβάνονται τις αξίες και την ομορφιά της ζωής (φύσης και ανθρώπου), τους ωριμάζουν την προσωπικότητα και τη κρίση και τους διαμορφώνουν μια ευρύτερη συνείδηση και μια αντίληψη περί κόσμου χωρίς πλάνες. Η παιδική λογοτεχνία περιέχει κείμενα πρωτότυπης παραγωγής, απλής κριτικής σκέψης ή διδαχής περί του ορθού και του λάθους, περί καλού και κακού, ωραίου και άσχημου. Η παιδική λογοτεχνία διαβάζεται και από ενηλίκους, ενώ κείμενα για ενηλίκους μπορούν έντεχνα να διασκευαστούν για παιδιά.

Η Παιδική Λογοτεχνία είναι τα αισθητικώς δικαιωμένα λογοτεχνικά κείμενα που φέρνουν το παιδί σε επαφή με το αισθητικό φαινόμενο της Τέχνης και της Λογοτεχνίας. Είναι πνευματικά δημιουργήματα των μεγάλων, γιατί αυτοί διαθέτουν την ωριμότητα ή την ικανότητα να προσφέρουν στο παιδί την αισθητική συγκίνηση που χαρίζει η Τέχνη. Επιπλέον είναι ο ευρύς χώρος μέσα στον οποίο συνυπάρχουν όλα εκείνα τα άρτια λογοτεχνικά έργα που απευθύνονται στις αισθητικές απαιτήσεις και στα ενδιαφέροντα της παιδικής ηλικίας και ανταποκρίνονται στο επίπεδο αντίληψης, γλώσσας και συναισθημάτων του παιδιού. Βοηθά το παιδί να διαμορφώσει σωστές αισθητικές αντιλήψεις ή αξιολογήσεις και να αγαπά το Ωραίο. Στην Παιδική Λογοτεχνία τα δημιουργήματα των μεγάλων προσφέρουν στο παιδί τη χαρά, τον ρυθμό της ζωής, την αισθητική απόλαυση. Η τέχνη του λόγου προσαρμόζεται στα δεδομένα της ψυχολογίας του παιδιού, συμβάλουν στην ψυχαγωγία του, στην καλλιέργεια του πνεύματος και της κρίσης του.

Ήδη από την προσχολική ηλικία, το βιβλίο βοηθά το παιδάκι να διαχωρίσει τον εαυτό του ‘από τον άλλον’ και ν’ αποκτήσει τη δυνατότητα να προσλαμβάνει, να θέτει σύμβολα, να προβάλει και να προβάλλεται, να ταυτίζει να ταυτίζεται και μετά να διακρίνει το αληθές από το αληθοφανές και να απελευθερώνεται. Το παιδί, από τότε, παράγει διανοητικές και ψυχικές εικόνες και αντιλαμβάνεται τον κόσμο, εκτός και εντός. Αν ένας ενήλικας φέρει το παιδί σε επαφή με το καλό βιβλίο και του αφηγηθεί ιστορίες, τότε αυτό εξοικειώνεται με την ανάγνωση, αγάπα το βιβλίο και τελικά είναι σε θέση να κατανοήσει τον γλωσσικό κώδικα, ν’ αναπτύξει δεξιότητα στην ανάγνωση, στη δημιουργική έκφραση, αποκτά πλούσια φαντασία και κριτική σκέψη, εμπλουτίζει το λεξιλόγιό του, δομεί τη γραμματική της γλώσσας και μετά το συντακτικό.

Η Παιδική Λογοτεχνία περιέχει και μυθιστορήματα μέτριου αλλά συχνά μικρού μεγέθους (νουβέλες) σε θέματα αστυνομικά, ταξιδιωτικά, περιπέτειας, ιστορικά, Αγίας Γραφής, Ελληνικής Αρχαιότητας, Φύσης, ζώων υπό εξαφάνιση, λαογραφικά, ηθογραφικά, κοινωνικά (καθημερινότητας,  βιοπάλης κ.ά.), αλλά και σύγχρονα μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας, εξέλιξης του ανθρώπου και νέων εφευρέσεων. Η παιδική λογοτεχνία εξελίσσεται διαρκώς, από πλευράς περιεχομένου και μορφής. Έχει απελευθερωθεί από παραδοσιακούς περιορισμούς και άκαμπτους ηθικούς κώδικες και έτσι οι συγγραφείς έχουν μεγάλη γκάμα θεμάτων και μεγαλύτερη ελευθερία να πειραματιστούν, να τολμήσουν και να πρωτοτυπήσουν. Έτσι, το παιδικό βιβλίο γίνεται συνεχώς και πιο σύνθετο, διφορούμενο, ελκυστικό και ενδιαφέρον. Στην Ευρώπη αναγνωρίζεται η σπουδαιότητα της παιδικής λογοτεχνίας στον Μεσοπόλεμο, όπως και στις ΗΠΑ, αν και εκεί ανθεί μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και κυρίως στη δεκαετία του ’70 και μεταγενέστερα.

Σημεία αναγνώρισης ενός παιδικού βιβλίου

Ένα παιδικό βιβλίο έχει απλή μορφή και λόγο λιτό. Οι πρωταγωνιστές του βιβλίου είναι παιδιά, η γλώσσα του βιβλίου είναι προσανατολισμένη στη γλώσσα των παιδιών, με καθαρό λόγο και διάλογο, χωρίς περιττολογίες, βωμολοχίες, σαρκασμούς ή σκάνδαλα. Η ιστορία εκτυλίσσεται με δράσεις ηθικές, με ηθικά μηνύματα. Υπάρχει αμεσότητα στην αφήγηση, δράση και ενεργητικότητα και όχι στασιμότητα, πλοκή έντονη, ταχύρρυθμη, ξεκάθαροι διάλογοι, χωρίς ενδοσκοπήσεις και ψυχογραφήσεις. Ενυπάρχουν τα στοιχεία της μαγείας, της φαντασίας, της δίψας για αναζήτηση για κάποιο σκοπό ή θησαυρό, με ένα σαφές αίσθημα ότι το παιδί αγαπιέται από τον συγγραφέα του βιβλίου και προστατεύεται από αυτόν. Γενικά, ένα καλό παιδικό βιβλίο προσφέρει στο παιδί απόλαυση, σε θέματα όπου δεν γνωρίζει ή που τον οδηγούν σε ένα δικό του κόσμο, πραγματικό ή φανταστικό. Γι’ αυτό η γλώσσα πρέπει να διατυπώνεται απλή, ελκυστική, με ροή, και πλούσια φαντασία, να του δονεί την καρδιά, να νιώθει συγκίνηση ή και συμπόνια. Το βιβλίο τον τέρπει και τον διδάσκει, με ήρωες νικητές ή γενναίους – όπως θα ονειρευόταν τον εαυτό του.

Μεταξύ των συγγραφέων που έχουν γράψει παιδική λογοτεχνία είναι οι εξής: Πηνελόπη Δέλτα, Ευγενία Φακίνου, Άλκη Ζέη, Ζωρζ Σαρή, Ευγένιος Τριβιζάς, Σοφία Ζαραμπούκα Κάρμεν Ρουγγέρη και από τους ξένους οι: Αντούαν Σαιντ ντε Εξυπερύ, Laura Ingalls Wilder, Madeleine L’Engle, Roald Dahl, ΑΑ Milne, Louisa May Alcott, Lewis Carroll, Hans Christian Andersen, Eleanor  Hodgman Porter, Hector-Henri Malot, Rudyard Kipling, Αδελφοί Γκρίμμ, Harriet Beecher Stowe κ.ά.

Σίσσυ Σιγιουλτζή-Ρουκά
Θεσσαλονίκη, 2023