γράφει η Δάφνη Ελένη Στυλιανίδου,
Ορκωτή Μεταφράστρια του Γραφείου Τύπου
και Πληροφοριών της Κυπριακής Δημοκρατίας
13/2/2021
Σύμφωνα με τον γνωστό σε όλους μύθο, η θεά Δήμητρα σπεύδει προς μία μανιώδη αναζήτηση της μονάκριβης κόρης της, Περσεφόνης, μετά την αρπαγή της τελευταίας από τον Άδη, θεό του Κάτω Κόσμου. Πάνω στην απελπισία της να φέρει την κόρη της πίσω στη γη, η Δήμητρα δεν διστάζει και να απειλήσει το Δία, προκαλώντας έναν τεράστιο παγετό, με κίνδυνο ο Δίας να μείνει χωρίς πιστούς. Έτσι, ο πατέρας Θεών και Ανθρώπων βρίσκει μία λύση συμβιβασμού: η Περσεφόνη θα περνά έξι μήνες με τη μητέρα της (άνοιξη-καλοκαίρι) και έξι με τον σύζυγό της (φθινόπωρο – χειμώνας).
Για πολλούς, ο μύθος αυτός συμβολίζει το πέρασμα των εποχών. Παρ’ όλα αυτά, ο δεσμός της Περσεφόνης με τη μητέρα της παραπέμπει και σε κάτι άλλο – τον αποχωρισμό μάνας και κόρης λόγω γάμου της τελευταίας.
Ως γνωστών, στην αρχαία Ελλάδα (εξαιρουμένων πόλεων όπως η Σπάρτη) οι γυναίκες δεν είχαν δικαιώματα. Θεωρούνταν περιουσία του πατέρα και μετέπειτα και του συζύγου. Εντούτοις, οι πατεράδες επέλεγαν τους γαμπρούς των κοριτσιών, χωρίς ούτε εκείνες και ούτε και οι μητέρες τους να μπορούν να φέρουν αντίρρηση. Μετά το γάμο, οι νύφες μεταφέρονταν στον οίκο του συζύγου τους (τον Κάτω Κόσμο του μύθου), κόβοντας έτσι τον ομφάλιο λώρο με το πατρικό τους. Για πολλές μητέρες, η απώλεια αυτή ήταν μόνιμη. Αν προσθέσουμε και τον αυξημένο – εκείνη την εποχή – κίνδυνο οι κόρες να πεθάνουνε στη γέννα (λόγω έλλειψης υγιεινής, μολύνσεων κλπ.), αντιλαμβανόμαστε ότι η θεά Δήμητρα του μύθου αποτελεί την εκπροσώπηση πολλών μητέρων εκείνης της εποχής που ένοιωθαν από πρώτο χέρι την απώλεια των κοριτσιών τους λόγω γάμου.
Το μοτίβο αυτό, του παντοτινού αποχωρισμού, επιβιώνει σήμερα στα παραδοσιακά γαμήλια τραγούδια. Παράδειγμα, οι εξής στίχοι:
– «Έλα μάνα μ’ στα προικιά και δοσ’ μου την ευχή σου / γιατί θα φύγω μακριά, δε θα ’μαι πια δική σου» (Θεσσαλία)*
– «άφη’ κόρη μ’ την μάνα σου/ και ποίσον άλλεν μάναν (Άφησε κόρη μου την μάνα σου και κάνε άλλη μάνα)» (Πόντος)*
– «Αφήνω και, αφήνω και στη μάνα μου / τρία γυαλιά φαρμάκι, ωχ, μάνα μου γλυκιά / τρία γυαλιά φαρμάκι, ωχ, φεύγω κι έχε γεια.». (Μακεδονία)*
Αξίζει εδώ να θυμηθούμε ότι, έως τα μέσα του 20ου αιώνα, τα προξενιά ήταν ένα ευρέως διαδεδομένο κοινωνικό φαινόμενο. Επίσης, όπως φαίνεται και από τις ελληνικές ταινίες των δεκαετιών 1950 και 1960, η γυναικολογική επιστήμη αρκούνταν στη μαμή, που συχνά ήταν κι η ίδια μία «γυναίκα του λαού» (δηλ. δεν είχε πτυχίο). Αυτό σημαίνει ότι και στη σύγχρονη Ελλάδα, ο κίνδυνος θανάτου της επιτόκου λόγω μόλυνσης ή άλλης αιτίας ήταν επίσης αυξημένος. Δημιουργούνται, λοιπόν, παράλληλα ανάμεσα στον αρχαίο μύθο και την κοινωνική πραγματικότητα, τόσο της αρχαιότητας όσο και σήμερα, που εξηγούν τη διασημότητα του μύθου.
*Από το δίσκο Τραγούδια του Γάμου της Δόμνας Σαμίου.
