Αρθρογραφία

Η πεζογραφία

Η Πεζογραφία

Η πεζογραφία είναι το είδος γραφής όπου ο συγγραφέας δημιουργεί μια ιστορία με αρχή, μέση, τέλος. Την αφηγείται σε πρώτο ή/ και τρίτο πρόσωπο ή/και χρησιμοποιεί διάλογο για να ζωντανέψει την αφήγηση. Τα κύρια είδη πεζογραφίας είναι: το διήγημα, η νουβέλα και το μυθιστόρημα. Το διήγημα έχει μικρή έκταση, η νουβέλα μέτρια (20-100 σελίδες) και το μυθιστόρημα μεγάλη (άνω των 100 σελίδων).

Το διήγημα είναι  μια σύντομη αφήγηση γεγονότων μιας ιστορίας πρωτότυπης, αλλά πραγματικής. Δεν είναι περίπλοκο όπως τα μυθιστορήματα. Επικεντρώνεται σε ένα μόνο επεισόδιο, με απλή πλοκή, μικρό αριθμό χαρακτήρων, εκτυλίσσεται σ’ έναν χώρο και καλύπτει μια σύντομη χρονική περίοδο. Κατά τον  Έντγκαρ Άλλαν Πόε διήγημα είναι αυτό το κείμενο που «μπορεί να διαβαστεί σε μια καθισιά» και ότι αφήνει μια «ενιαία εντύπωση». Γι’ αυτό ο διηγηματογράφος συλλαμβάνει κάποιο μοναδικό γεγονός και προσπαθεί με ένταση και αφηγηματική πύκνωση να αναπτύξει την υπόθεσή του, με απλή γλώσσα και ζωντανή έκφραση. Παράγοντας διαμόρφωσης είναι το χιούμορ, η ανατροπή, το παράδοξο, η δηκτικότητα. Έχει σημασία και το τί δεν θα αναφέρει ο συγγραφέας – όπως το μέρος του παγόβουνου που δεν φαίνεται.

Το διήγημα διαθέτει λίγα περιστατικά, λίγα επεισόδια, με κορυφαίο ένα. Η ιστορία αρχίζει με δράση, ενώ το τέλος είναι ή απότομο ή ανοιχτό, συχνά χωρίς ηθικά διδάγματα, αλλά θέτοντας ερωτήματα. Κάποτε έχει ως τέλος μία διασκεδαστική ή απρόσμενη έκπληξη ή ένα φωτισμό μιας σκοτεινής πλευράς του ήρωα. Άλλοτε λειτουργεί ως δοκιμασία για τον κεντρικό ήρωα ή ως μέσο συνειδητοποίησης ή αυτογνωσίας ή ως ‘επιφάνεια’, όταν δηλαδή αποκαλύπτεται στον ήρωα μια αλήθεια, που αδυνατούσε να συνειδητοποιήσει.

Η νουβέλα – από το λατινικό επίθετο novus, νέος – είναι αφηγηματικό πεζογράφημα όχι μακρύ σε έκταση- κυμαίνεται μεταξύ του μεγαλύτερου διηγήματος και του μικρότερου μυθιστορήματος. Έχει ύφος ρεαλιστικό πάνω σε συγκεκριμένη πλοκή. Ο νουβελογράφος ρίχνει περισσότερο βάρος στην ηθογραφία και στην ψυχογραφία των χαρακτήρων και όχι τόσο στα αναφερόμενα επεισόδια και στην πλοκή τους. Ως προς τα θέματα, αναφέρεται κυρίως σε γεγονότα της εποχής κατά την οποία γράφεται. Η δομή του δεν είναι τόσο απλή όσο αυτή του διηγήματος, αλλά ούτε τόσο πολύπλοκη όσο εκείνη του μυθιστορήματος.

Το μυθιστόρημα (Romance, κατά τον μεσαίωνα) χρονολογείται από το 1010 (‘Παραμύθι της Genji’). Εμφανίζεται στην Ευρώπη στις αρχές του 17ου αιώνα. Είναι το εξαιρετικά σύνθετο πεζογραφικό είδος, αφηγηματική μορφή λογοτεχνίας. Το κείμενο του συχνά συνδυάζει στοιχεία από ένα έπος ή μία τραγωδία ή μία κωμωδία, ή μία ερωτική ποίηση. Περιέχει ιστορία, βιογραφία, ταξιδιωτικές περιγραφές αλλά και ρητορεία, εθνογραφία. Το μυθιστόρημα συχνά εισάγει τον αναγνώστη σε νέους κόσμους ή/και σε άλλες εποχές π.χ. το ‘Πόλεμος και Ειρήνη’ του Τολστόι αναπαριστά ολόκληρη την εποχή στη διάρκεια των Ναπολεόντιων πολέμων.

Ένα μυθιστόρημα είναι μια εκτενής μορφή πεζογραφίας που αφηγείται μια ιστορία ενός ήρωα και του περίγυρού του. Το θέμα μπορεί να είναι πραγματικό, φανταστικό ή συνδυασμός των δύο, με ιστορία κοινωνικού, ψυχολογικού ή και ιστορικού περιεχομένου. Παίρνει μορφή αφήγησης των εμπειριών των ηρώων μέσα από τις οποίες ξεδιπλώνονται οι χαρακτήρες, οι σκέψεις και τα βαθιά συναισθήματα τους,  ως μέσα ν’ αντιμετωπίσουν τον κόσμο, εχθρικό, τρομακτικό ή ανιαρό. Παρουσιάζονται αντικρουόμενες, ιδέες, εσωτερική σύγκρουση του ήρωα. Ο αναγνώστης κερδίζει εμπειρίες και τις συγκρίνει με δικές του.

Η ιστορία μπορεί να εναλλάσσεται σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Αναλύει τον ψυχισμό και του περίγυρου, αντί μόνο του ήρωα, και κάνει αφήγηση σε 1ο ή 3ο πρόσωπο. Οι επαναλήψεις ταιριάζουν εδώ αφού η μνήμη του αναγνώστη είναι χαλαρή για το μακρύ κείμενο. Τα κεφάλαια μεγάλου μυθιστορήματος ομαδοποιούνται ή διαιρούνται  σε μικρά τμήματα. Η πλοκή ανοίγει με γνωριμία με τους ήρωες, συνεχίζει με υποκίνηση ή περιστατικό και με μια σειρά από επιπλοκές, όπου ο ήρωας ακολουθεί στόχο, μπροστά σε εμπόδια. Επακολουθεί ένταση, συναισθηματική και αφηγηματική κορύφωση για να φτάσει στο φινάλε.

Βασικές κατηγορίες μυθιστορήματος:

Μυθιστόρημα μυστηρίου. Αυτό συνήθως αφορά την ανίχνευση ενός εγκλήματος από ένα ντετέκτιβ που για να βρει τη λύση ερευνά κάθε ένδειξη, ξεπερνά πλάνες, ψεύδη, παγίδες. Γνωστά μυθιστορήματα έγραψαν η Nancy Drew, ο Hardy Boys, η Agatha Christie (εμβληματικό το ‘Δέκα μικροί νέγροι’).

Μυθιστόρημα τρόμου/ θρίλερ. Σχεδιάζεται ειδικά για να προκαλεί φόβο, αγωνία ή φρίκη. Από τον «Κόμη Μοντεκρίστο» του Αλέξανδρου Δουμά φτάνουμε σήμερα στα έργα τρόμου του Στίβεν Κίνγκ.

Μυθιστόρημα Ειδυλλίου / Ρομαντικό ή Αισθηματικό Μυθιστόρημα. Κλασικές περιπτώσεις ρομαντικής αγάπης, κάποτε με ενδιάμεσα σκάνδαλα ή παρεξηγήσεις, με έντονα συναισθήματα, συχνά με αισιόδοξη ή ‘ευτυχή’ κατάληξη. Το είδος των έργων ‘ρομαντικής αγάπης’ υπήρχε και στην αρχαία κλασική Ελλάδα. Πάνω από είκοσι αρχαία ελληνικά ρομαντικά μυθιστορήματα είναι γνωστά, αλλά τα πιο πολλά σε ελλιπή κι αποσπασματική μορφή. Πέντε από αυτά έχουν επιβιώσει μέχρι σήμερα, σε κατάσταση σχεδόν πλήρη: Χαρέας και Καλλιρόη, Λευκίππη και Κλειτοφών, Δάφνης και Χλόη, Εφεσιανή Ιστορία και Αιθιοπική Ιστορία. Από τους σύγχρονους γνωστά είναι τα έργα των Σάμουελ Ρίτσαρντσον, Τζέιν Όστεν, Σαρλότ Μπροντέ, Έμιλι Μπροντέ, Ντέιβιντ Χέρμπερτ Λόρεν, Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, Αναΐς Νιν.

Ιστορικό Μυθιστόρημα. Ανθρώπινη ιστορία που περιέχει και φαντασία ή/ και μυθοπλασία γύρω από γεγονότα. Χαρακτηριστικά είναι τα ιστορικά μυθιστορήματα: Ιβανόης (Γουόλτερ Σκότ), Ιστορία δύο πόλεων (Κάρολος Ντίκενς), Όσα παίρνει ο άνεμος (Μάργκαρετ Μίτσελ), Η Παναγία των Παρισίων (Βίκτωρ Ουγκώ).

Τις τελευταίες δεκαετίες, έχουν ευδοκιμήσει τα Μυθιστόρημα Φαντασίας Επιστημονικής ή “Μαγικής”:

Μυθιστόρημα Επιστημονικής Φαντασίας. Είναι μυθιστορηματικό είδος μεταξύ επιστημονικής φαντασίας και ανθρώπινης φαντασίας, με ασαφή σύνορα. Η τεχνολογίας νικά το ανέφικτο. Από τα έργα του Ιουλίου Βερν φτάνουμε στα έργα του Τζώρτζ Όργουελ, π.χ. ‘1984’ και στα πιο σύγχρονα: Ο Αρχοντας των Δαχτυλιδιών (Τζ.Ρ. Τόλκιν), Τα Χρονικά της Νάρνια (Κλάιβ Στέιπλς Λιούις), Χάρι Πότερ (Τζ. Κ. Ρόουλινγκ).

Μυθιστόρημα Μαγικού/ Φανταστικού Ρεαλισμού. Σ’ αυτό το είδος μυθιστορήματος η φαντασία είναι ελεγχόμενη, ώστε να γίνει πιστευτό στον αναγνώστη ότι η ιστορία θα μπορούσε να συμβεί στον κόσμο ή στο περιβάλλον του ήρωα. Χαρακτηριστικά μυθιστορήματα του είδους αυτού έχουν γράψει ο Μαρκ Τουέιν, ο Νομπελίστας Τζον Στάινμπεκ, ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ, ο Άντον Τσέχωφ, ο Τζώρτζ Έλιοτ.

Σίσσυ Σιγιουλτζή-Ρουκά
Θεσσαλονίκη, 2023