Λαογραφία, Παράδοση

Λευκαρίτικο Κέντημα

Λευκαρίτικο κέντημα 15

Ο Σύνδεσμος Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου (ΣΠΕΚ), πιστός στους στόχους που έθεσε, παρουσιάζει στους φίλους και στα μέλη του δείγματα Λαογραφίας και Παράδοσης, του κοινού Πολιτισμού Ελλάδας, Κύπρου και Ομογένειας, που καθιερώθηκαν στο μακρύ παρελθόν ενώ αποτελούν και σήμερα ζωντανά κειμήλια. Ο ΣΠΕΚ στη Στήλη του ‘ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ’ παρουσιάζει εδώ το σπουδαίο ‘Λευκαρίτικο Κέντημα’

Α. Σύντομο Ιστορικό του Λευκαρίτικου Κεντήματος

Η εργο-καλλιτεχνική παραγωγή του ξεκίνησε στις αρχές της Φραγκοκρατίας (1191 μ.Χ.). Πήρε και άλλες μορφές στην αρχή της Ενετοκρατίας (1478) ως το τέλος της (1571), αραίωσε κάπως κατά την Τουρκοκρατία (1571-1878 π.Χ.), ενώ ενδυνάμωσε απ’ την αρχή της Αγγλοκρατίας (1878) για να φτάσει στις μέρες μας το λευκαρίτικο κέντημα να είναι ένα επιτυχέστατο ως εξαγώγιμο κυπριακό είδος. Αρχικά οι γυναίκες των Λευκάρων διδάχτηκαν από ευγενείς κυρίες, Φράγκισες και μετά Βενετσιάνες, που έδιναν παραγγελία για να έχουν κεντήματα για τα αρχοντικά τους ή για να τα στέλνουν ως δώρα στη δύση. Σύμφωνα με μια πηγή, το 1481, ο Leonardo Da Vinci επισκέφθηκε τα Λεύκαρα και πήρε ένα από τα κεντήματα στον καθεδρικό ναό του Μιλάνου. Παρόμοιο κέντημα δόθηκε ως δώρο από τον Δήμο Λευκάρων προς τον Καθεδρικό Ναό Duomo του Μιλάνου (19 Οκτώβρη 1986), όταν ο καθεδρικός γιόρταζε τα 600 χρόνια απ’ την ανέγερσή του. Από τα τέλη του 19ου αιώνα αρχίζει για τα Λεύκαρα αξιοσήμαντη οικονομική ανάπτυξη χάρη στο κέντημα.

κέντημα

Ο κύκλος παραγωγής και πώλησης περιλαμβάνει πάντα τους εξής δύο βασικούς συντελεστές: α) λευκαρίτισσα γυναίκα-κεντήστρια, λόγω της τέχνης και φαντασίας της και β) ο λευκαρίτης έμπορος κεντημάτων, ο κεντητάρης, λόγω του εμπορικής δεινότητάς του, εντός και εκτός Κύπρου στις 5 ηπείρους!

Β. Τεχνοτροπία και εμπορία του Λευκαρίτικου κεντήματος

Λευκαρίτικο κέντημα 18
“Τα πρώτα λευκαρίτικα ήταν εξ ολοκλήρου βαμβακερά”

Η θεματολογία των κεντημάτων είναι εμπνευσμένη από τη φύση και το περιβάλλον, με στερεότυπα παλιά διακοσμητικά γεωμετρικά, επαναλαμβανόμενα μοτίβα, στα οποία σήμερα προστέθηκαν άλλα καινούργια στοιχεία. Οι λευκαρίτισσες κατάφεραν, με το πέρασμα των αιώνων, να εξελίσσουν το κέντημα, σε σχέδια, ύφανση κ.ά. να αποδίδουν στοιχεία τοπικά και της Παράδοσης και ακόμη ν’ αυτοσχεδιάζουν με φαντασία. Τα σχέδια είναι γεωμετρικά και αποτελούνται από ‘κοπτά’ και ‘ανεβατά’. Τα πρώτα λευκαρίτικα ήταν εξ ολοκλήρου βαμβακερά, από ντόπιο χειροποίητο υφαντό χοντρό ύφασμα. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε το καμπρί (χασές) – πρόκειται για ένα εισαγόμενο λεπτό βαμβακερό ύφασμα – και ο μπάκαρης (βαμβακερή κλωστή-καρούλι). Σύμφωνα με πηγές, το 1913 άρχισαν να χρησιμοποιούν το ντόπιο λινό ύφασμα της Ζώδιας και του Αστρομερίτη και τις λινές κλωστές που έκλωθαν και άσπριζαν ειδικά για το σκοπό αυτό. Παράλληλα με το λινό, άρχισαν στα βόρεια χωριά της επαρχίας Κερύνειας, τη Λάπηθο και τον Καραβά, να κεντούν λευκαρίτικα πάνω σε μεταξωτό ύφασμα της περιοχής και με μεταξωτές κλωστές.
Σήμερα τα λευκαρίτικα διακοσμούνται και με δαντέλα. Κύρια και απαραίτητα υλικά για την κατασκευή του Λευκαρίτικου κεντήματος είναι: το «πλουμί» (μικρό μαξιλάρι), το Ιρλανδέζικο λινό και η Γαλλική κλωστή. Οι δύο πλευρές του κεντήματος έχουν την ίδια μορφή ώστε να μην ξεχωρίζουν η καλή πλευρά από την ανάποδη. Χαρακτηριστικά ονόματα Λευκαρίτικων κεντημάτων, που συναντούμε σήμερα στη ντόπια και ξένη αγορά, είναι : «αθάσι», «μαργαρίτα», «μακουκούδι», «μη-με-λησμόνει», «ταγιάδα», «ποταμός», «αρβαλωτός», «κλωνωτός», «αμματωτός», «αραχνωτός», «απλός», «διπλός», «καρούλι», «μηλούδι» κ.ά.

Γ. Εμπορία του Λευκαρίτικου κεντήματος

Οι άνδρες των Λευκάρων με τα χρόνια αντιλήφθηκαν ότι τα κεντήματα των γυναικών τους – αν και τα έκαναν ως τότε για την προίκα των θυγατέρων τους ή για στόλισμα του νοικοκυριού τους – μπορούσαν να αποτελέσουν προσοδοφόρα πηγή εσόδων, αφού υπήρχε ενδιαφέρον από ξένους, πρέσβεις/ προξένους που δρούσαν στη Λάρνακα, από κυρίες Βρεττανών αξιωματούχων, απόδημους σε ελληνικές παροικίες κ.ά. Έτσι, άρχισαν να σαλπάρουν στα ξένα για να πωλούν το κέντημα, τις περίφημες δαντέλες, τα θαυμάσια εργόχειρα κ.ά. Έφτασαν στην Αλεξάνδρεια, στη Σμύρνη, στην Πόλη, μετά σε Ελλάδα, Γαλλία, Αγγλία, Ισπανία, Ιταλία, Αυστροουγγαρία, Σκανδιναβία, Γερμανία, Ελβετία, Αμερική, Αυστραλία, Καναδά, Νότιο Αφρική και σε πολλές άλλες χώρες. Αρκετοί Λευκαρίτες έμποροι παρέμεναν για χρόνια στο εξωτερικό.

Τα κέρδη από το εμπόριο κεντημάτων έδωσαν σημαντική ώθηση στην εξέλιξη του ίδιου του κεντήματος, αφού υπήρχε η οικονομική άνεση για ανθεκτικότερες κλωστές ή άλλα υλικά και για υψηλές αμοιβές στις κεντήτριες, που τις εκπαίδευαν οι παλαιότερες – μητέρες, θείες, γιαγιάδες. Έτσι, στα Λεύκαρα οι γυναίκες απέκτησαν οικονομική ανεξαρτησία και συνέβαλλαν πολύ στα οικονομικά της οικογένειας. Αντί να είναι αγρότισσες για ένα κομμάτι ψωμί, οι Λευκαρίτισσες μπορούσαν στο σπίτι τους να κεντούν, να ετοιμάζουν το φαγητό, να αναθρέφουν τα παιδιά από κοντά, να είναι αρχόντισσες, επιχειρηματίες και καλλιτέχνες.

Από την άλλη, οι νεαροί Λευκαρίτες που ταξίδευαν στην Ευρώπη για να πωλούν λευκαρίτικα, μάθαιναν ξένες γλώσσες, κατάφερναν να πλουτίσουν, δέχονταν επιδράσεις από ξένες κουλτούρες, σπούδαζαν τα παιδιά τους σε ευρωπαϊκές χώρες. Επιστρέφοντας στη γενέτειρα έφερναν βιομηχανικά είδη και νέες ιδέες. Τελικά έγιναν φορείς πολιτισμού και επηρέασαν θετικά για δεκαετίες την κοινωνική ζωή της κωμόπολης.

Σημερινή φιλοδοξία όλων, του Δήμου Λευκάρων και του κράτους της Κύπρου είναι να εκπαιδευτούν νέες κεντήτριες και να μεταλαμπαδεύσουν στις νέες γενεές τον πλούτο της παράδοσης που κληροδοτήθηκε.

Λευκαρίτικο κέντημα 17
“Τα κέρδη από το εμπόριο κεντημάτων έδωσαν σημαντική ώθηση στην εξέλιξη του ίδιου του κεντήματος”

Δ. Διεθνής διάκριση του Λευκαρίτικου Κεντήματος

Με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης της ΟΥΝΕΣΚΟ, την 1η Οκτωβρίου 2009 το ‘λευκαρίτικο κέντημα’ συμπεριλήφθηκε στον Παγκόσμιο Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO  με βάση τα εξής απαιτητικά διεθνή κριτήρια:

α. Το εν λόγω κέντημα αποτελεί βασικό στοιχείο Παράδοσης που περνά από γενιά σε γενιά, εδώ και αιώνες

β. Ως έργο τέχνης αντανακλά αισθητικές και ως συλλογική εργασία προάγει κοινωνικοοικονομικές αξίες

γ. Παρέχει στις γυναίκες των Άνω και Κάτω Λευκάρων την αίσθηση της συνέχειας και της ταυτότητας

δ. Η εγγραφή του εν λόγω κεντήματος στον Κατάλογο της UNESCO συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση του συνόλου για τη σημασία των παραδοσιακών χειροποίητων τεχνικών και αναδεικνύει την επιτυχή ενσωμάτωση διαφορετικών πολιτιστικών επιρροών στο λευκαρίτικο κέντημα.

******

Ο ΣΠΕΚ πιστεύει ότι με τη Στήλη αυτή προσθέτει ένα πρωτότυπο μέσο να απαθανατίσει την Παράδοση που είναι άξονας του ενιαίου Πολιτισμό Ελλάδας Κύπρου και Ομογένειας, του χτες που περνά στο αύριο.

Κεντήματα