2η Ανάγνωση: Ποίημα «Θερμοπύλες» του Κωνσταντίνου Καβάφη

Όπως αναφέρει ο Ιωσήφ Σ. Ιωσηφίδης στο κριτικό δοκίμιό του ‘ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΟΤΗΤΑ’ (βλ. Περιοδικό ΔΙΟΡΑΜΑ, Κύπρος, Δεκέμβρης, 2020) «ο Καβάφης στο ποίημά του ‘Θερμοπύλες’ επιχειρεί μια υπόγεια ανατροπή, αφού πέρα από τον Λεωνίδα και τους Σπαρτιάτες, υπαινισσόταν τους Αιγυπτιώτες Έλληνες που, με αρχηγούς τον Μπενάκη και τον Αβέρωφ, μάχονταν να περισώσουν τις περιουσίες τους από τα νύχια των αποικιοκρατών Άγγλων. Ο ποιητής δεν μπορούσε να κάνει ανοικτή ανατροπή, μόνο αλληγορική, γιατί εργαζόταν στην Αγγλική Εταιρεία Υδάτων Αλεξανδρείας.

Με μια 2^η Ανάγνωση, κριτικής προσέγγισης, ο αναγνώστης θα αντιληφθεί ότι στο ποίημά του αυτό ο Καβάφης ΔΕΝ αναφέρεται ειδικά στους Σπαρτιάτες. Αυτοί ήταν σκληροτράχηλοι, ψυχροί πολεμιστές, ανελέητοι έως αιμοδιψείς. Ο ποιητής υπονοεί τους αγωνιστές Έλληνες της Αλεξανδρείας – που είναι ‘δίκαιοι κι ίσοι σ’ όλες των τες πράξεις, / αλλά με λύπη κιόλας κι ευσπλαχνία·/ γενναίοι* οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν / είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι, / πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε· / πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,/πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.’ Η κριτική προσέγγιση επικυρώνει ότι ο Καβάφης στους 10 στίχους – από τον 4^ο έως και τον 12^ο– επαινεί τους Έλληνες Αιγυπτιώτες και θεωρεί Εφιάλτη έναν γνωστό του που ήταν καταδότης των Άγγλων (Μήδων).

ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ

Tιμή σ’ εκείνους όπου στη ζωή των
όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κι ίσοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κι ευσπλαχνία·
γενναίοι* οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.

Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κι οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.

Κ.Π. Καβάφης

Ποιήματα, τόμ. 1, Ίκαρος