Πούχνερ Βάλτερ

Ο Βάλτερ Πούχνερ γεννήθηκε στη Βιέννη το 1947. Σπούδασε Επιστήμη του Θεάτρου (Θεατρολογία) στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης και το 1972 απέκτησε τον τίτλο του Διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής, με μια εργασία για το Νεοελληνικό Θέατρο Σκιών. Το 1977 ανακηρύχθηκε Υφηγητής, στο ίδιο Πανεπιστήμιο, με μια Διατριβή για την Γέννηση του Θεάτρου στον Ελληνικό Λαϊκό Πολιτισμό. Από τότε έχει εγκατασταθεί μόνιμα στην Ελλάδα, όπου εισήγαγε για πρώτη φορά την επιστήμη της Θεατρολογίας. Δίδαξε επί δώδεκα χρόνια Ιστορία Θεάτρου στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης. Από το 1989 διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στην αρχή στο Τμήμα Φιλολογίας και από το 1991 στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, το οποίο οργάνωσε εξ αρχής και του οποίου διατέλεσε για περισσότερο από δύο δεκαετίες πρόεδρος ή αντιπρόεδρος. Παράλληλα εξακολουθούσε να διδάσκει Θεατρολογία στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης από το 1977 ως το 2006. Έχει μετακληθεί πάρα πολλές φορές ως Επισκέπτης Καθηγητής σε Ευρωπαϊκά και Αμερικανικά Πανεπιστήμια μεταξύ των οποίων Harvard, Oxford, Cambridge, NY City University, Freie Universität Berlin, Hamburg, Sorbonne-Paris, München, Freiburg, Amsterdam, Göttingen, Bern, Sapienza Roma, Tor Vergata Roma, Princeton, State California University, London κ.α. Το 1994 εξελέγη Αντεπιστέλλον Μέλος της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών και το 2001 παρασημοφορήθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας της Αυστρίας για τις επιστημονικές του επιδόσεις με τον “Αυστριακό Σταυρό Τιμής για την Επιστήμη και την Τέχνη”. Έχει δημοσιεύσει 125 βιβλία (100 στα ελληνικά, 25 στα γερμανικά και αγγλικά) και 450 μελετήματα για θέματα της ιστορίας του ελληνικού και βαλκανικού θεάτρου, της συγκριτικής λαογραφίας, των βυζαντινών και νεοελληνικών σπουδών εν γένει, καθώς και της θεωρίας του θεάτρου και του δράματος· έχει δημοσιεύσει πάνω από 1000 βιβλιοκρισίες σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά. Από το 2002 είναι πρώτος αντιπρόεδρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας. Αφυπηρέτησε από το Πανεπιστήμιο το 2014. Το 2017 ανακηρύχθηκε Επίτιμος Καθηγητής του ΕΚΠΑ για την προβολή των ελληνικών σπουδών στο εξωτερικό. Το 2019 ανακηρύχθηκε από το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης επίτιμος διδάκτορας για την προσφορά του στην ελληνική και διεθνή Λαογραφία. Aπό τα τελευταία του βιβλία είναι «Greek Theatre between Antiquity and Independence», Cambridge University Press 2017 και Το 1821 και το θέατρο, Αθήνα, ΟΤΑΝ 2020. Έχει δημοσιεύσει 17 τόμους λογοτεχνικού περιεχομένου και είναι επίτιμο μέλος της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών. Έχει βραβευθεί από τον Σύνδεσμο Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου | ΣΠΕΚ με το «Βραβείο Ανθρωπισμού 2021» και είναι Επίτιμο Μέλος του.

Η Βιέννη ήταν ένας μύθος. Τώρα ένα μουσείο. Κυρίως το κέντρο της. Η τέως αυτοκρατορική πόλη είναι πολύ μεγάλη για τη μικρή συμπαθητική χώρα. Ο τέως πολύγλωσσος κοσμοπολιτικός πολιτισμός έγινε υβριδικό συνονθύλευμα μεταναστών και τουριστών. Μια από τις μικρές πρωτεύουσες της Ευρώπης με μεγάλο παρελθόν. Ως παρόν έχει κυρίως την αριστεία στη βαθμολόγηση της ποιότητας της ζωής.

Ως μικρός Βάλτερ, παιδί αδύνατο, αλλά με δυνατή ψυχή και μεγάλη φαντασία, γεννήθηκα στην αρχή της μεταπολεμικής εποχής, σε μια μισοκατεστραμμένη (βλ. τις αυθεντικές εικόνες στον “Τρίτο Άνθρωπο”) και διαιρεμένη στις τέσσερεις μεγάλες δυνάμεις (έως το 1955) πόλη (μάλιστα στο ρωσικό τομέα).

Από τις πρώτες εντυπώσεις της ζωής μου ήταν ο ρυθμικός ήχος από τις οπλές των αλόγων, που έσερναν τα κάρα με το πρωινό γάλα, που μοιραζόταν κατά τα χαράματα στα νοικοκυριά. Θυμάμαι ακόμα τα δελτία για το ψωμί και το γάλα από την αμερικανική βοήθεια, τις παλιές ωραίες πολυκατοικίες με το τρεχούμενο νερό και την τουαλέτα στον κοινό διάδρομο. Ύστερα, βγαίνοντας πλέον από το σπίτι, πρόσεξα τα βουνά από χιόνια και τον χειμωνιάτικο παντοτινό κρύο αέρα, το όμορφο αλλά αμφίβολο καλοκαίρι με την κουφόβραση και τις καταιγίδες.

Η είσοδός μου στη ζωή έγινε όμως με το σχολείο. Ευτύχισα να πάω σε καλό δημόσιο σχολείο με δασκάλους που στην κυριολεξία με σφράγισαν: πρώτα ο αυστηρός καθηγητής της μουσικής, που με λάτρευε, γιατί, όπως έλεγε, είχα φωνή αγγέλου (επέμενε πως πρέπει να πάω στα Sängerknaben, αλλά δεν πήγα, καθώς το soprano έσπασε μετά στην εφηβεία), πάντως συμμετείχα σε όλες τις χορωδίες, σε όπερες και μουσικές εκδηλώσεις που οργάνωνε το σχολείο. Ύστερα η φιλόλογος, που διοργάνωνε τα απογεύματα προαιρετικά μαθήματα ιστορίας της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ξεκινώντας με το έπος του Γκιλγκαμές. Μετά, άλλη καθηγήτρια, που είχε οργανώσει θεατρική ομάδα, η οποία κάθε χρόνο έδινε παραστάσεις. Ο καθηγητής γεωγραφίας, που ήταν και υφηγητής πανεπιστημίου, μας μυούσε στις τεκτονικές και πολιτικές διαστάσεις του κόσμου. Τέλος, ο καθηγητής λατινικών, που ήταν και ερευνητής στην Εταιρεία των Αυστρομαρξιστών, μας εξηγούσε πώς ο θαυμαστός πολιτισμός της αρχαιότητας στηριζόταν ταυτόχρονα στο θεσμό της δουλείας κτλ. Στο σχολείο έμαθα και τις βασικές ευρωπαϊκές γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά), σκι και κολύμπι, γραφομηχανή και στενογραφία (εκεί ο Βάλτερ απέτυχε). Έμαθα και ένα λαϊκό μουσικό όργανο των Άλπεων, ένα περίπλοκο έγχορδο, την zither (βλ. πάλι τον “Τρίτο Άνθρωπο”), που ξύπνησε την αγάπη μου για τον αυθεντικό λαϊκό πολιτισμό.

Ήμουν και τακτικός πελάτης στη δημόσια βιβλιοθήκη της γειτονιάς, και η πιο ευτυχισμένη στιγμή των ημερών ήταν τότε, όταν διάλεγα τα πέντε νέα βιβλία από την παγκόσμια λογοτεχνία για την επόμενη εβδομάδα. Επαγγελματίας δραπέτης σε άλλους κόσμους και ζωές. Ακούραστος βιβλιοφάγος. Με την παλιά και βαριά γραφομηχανή συνέγραψα ολόκληρο λεξικό παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το βιβλίο έμεινε ιερό αντικείμενο σε όλη μου τη διαδρομή.

Ένα άλλο στοιχείο καθοριστικό ήταν ο θεσμός των δωρεάν εισιτηρίων για τα κυριότερα κρατικά θέατρα και την όπερα (στα όρθια αλλά με καλή θέα της σκηνής) και τα κοντσέρτα των πιο φημισμένων ορχηστρών της εποχής (στο Konzerthaus και το Μusikverein στο επιβλητικό κτίριο του Δούμπα), οπότε, τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα, παρακολουθούσα κάποιο αισθητικό γεγονός της μουσικής και του θεάτρου. Όλα αυτά αποτέλεσαν ένα παχύ στρώμα βιωμάτων του μεγαλείου του ωραίου, που οι μνήμες τους με σήκωναν πάντα μια σπιθαμή πάνω από το έδαφος στους κακοτράχαλους δρόμους της δυστοπίας σε διάφορες φάσεις της ζωής και διατηρούσαν το αίσθημα της όμορφης ματαιότητας, για την οποία οι Βιεννέζοι έχουν ένα ιδιαίτερο αισθητήριο, ακόμα και στα λαϊκά κρασοστράγουδα.

Το πανεπιστήμιο της πόλης και η σπουδή της Θεατρολογίας μου άνοιξαν άλλους ορίζοντες, της πολιτισμικής ολότητας και της διεθνικότητας, γιατί στη σκηνή του θεάτρου συναντιώνται όλες οι τέχνες και μεγάλο μέρος του σύμπαντος πολιτισμού, και η επιστήμη αυτή στη Βιέννη είχε πανευρωπαϊκό προσανατολισμό. Και ένα 70% των φοιτητών ήταν ξένοι. Εκεί ανακάλυψα και συστηματικότερα τον σαγηνευτικό πολιτισμικό χώρο των Βαλκανίων, με τον οποίο η Βιέννη είχε ιστορικές σχέσεις, ειδικά και με την Ελλάδα (Δούμπας, Κarajan κτλ.). Ιδιαίτερα με γοήτευε ο ελληνικός πολιτισμός, οι “Ελλάδες”: ως θεμέλιος λίθος του ευρωπαϊκού πολιτισμού, ως βυζαντινή αυτοκρατορία που ήταν κληρονόμος του και ως περιφερειακή χώρα του ευρωπαϊκού νότου με ιδιαίτερες επιδόσεις στα γράμματα και τις τέχνες.

Σ’ αυτά προστέθηκαν, ύστερα από τις επιστημονικές επιλογές, και προσωπικοί δεσμοί, κι έγραψα τη διδακτορική μου διατριβή στη Βιέννη για το ελληνικό θέατρο σκιών και τη διατριβή επί υφηγεσία για τη γέννηση του θεάτρου από το λαϊκό πολιτισμό, με παράδειγμα τη νεότερη Ελλάδα.

Αγάπησα επίσης τα δάση της Βιέννης και ήθελα να γίνει δασοφύλακας. Κι αργότερα ανακάλυψα τα πιο ψηλά και απαιτητικά βουνά των Άλπεων, ως ορειβάτης και αλπινιστής. Η πρώτη αίσθηση της ταχύτητας ήταν το ποδήλατο. Λάτρης των εκδρομών δεν άφηνα ευκαιρία για απόδραση από την πόλη. Στη φύση το σώμα μου βρήκε θαμμένες μνήμες από την εξέλιξη του ανθρώπου· το φυσιολογικό του περιβάλλον, που χαρίζει την αρμονία, τη γαλήνη και την ευδαιμονία. Και την αισιοδοξία. Ένα βίωμα διαχρονικό, ευανάγνωστο και στην πρώτη φάση της ποιητικής μου δημιουργίας.

Καθοριστική, λοιπόν, η αύρα της κάποτε μαγικής πόλης, που δεν υπάρχει πια. Κάθε επίσκεψη μου το επιβεβαιώνει (δίδαξα και 30 χρόνια στο πανεπιστήμιό της, παράλληλα με την ελληνική μου σταδιοδρομία). Οι εσωτερικές εικόνες της νεαρής μνήμης διαφέρουν από την υπαρκτή ζωντανή πραγματικότητα. Ακόμα και ο μύθος της “κόκκινης Βιέννης” της αέναης σοσιαλδημοκρατίας με τις πρώτες εργατικές πολυκατοικίες στον κόσμο (1922, επίσκεψη Καζαντζάκη) κινδυνεύει.

Πάντως, δεν διέφευγε από τον παρατηρητικό Βάλτερ και η εντατική εργατικότητα που υπήρχε στην πόλη στη φάση της ανασυγκρότησης και της ανάπτυξης. Ένα στοιχείο που με καθορίζει σε όλη την επιστημονική μου και λογοτεχνική σταδιοδρομία (130 βιβλία και 17 τόμους λογοτεχνίας και κριτικής).

Οι αναμνήσεις, τα βιώματα και οι εντυπώσεις της πρώτης ηλικίας (και της δεύτερης) δίνουν τα συχνά αόρατα πλαίσια όλης της ζωής μας. Στην ωριμότητα οι μνήμες της αρχής είναι εναργέστερες και το εσωτερικό τοπίο αναδύεται απρόκλητα σε κάθε φάση αναστοχασμού. Όπως σε αυτήν εδώ.

1. Πλήρες Βιογραφικό
2. Ποιητική Βιβλιογραφία
3. Εργογραφία Μέρος 1
4. Εργογραφία Μέρος 2
5. Ποιητικές Δημοσιεύσεις