«Η παιδεία, καθάπερ ευδαίμων χώρα, πάντα τ’ αγαθά φέρει», σύμφωνα με την αρχαία ρήση του Σωκράτη. Πολλοί σπουδαίοι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι διατύπωσαν σημαντικές απόψεις για την παιδεία. Σε τούτο το δοκίμιο εξετάζονται ενδεικτικά ορισμένες θέσεις του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη και επισημαίνονται συγκλίσεις που είναι επίκαιρες στη σύγχρονη εποχή.
Αρχικά επιβάλλεται να αποσαφηνιστεί ο όρος παιδεία. Αφορά στην απασχόληση με το παιδί, μα κυρίως στην παιδαγωγική προσπάθεια της οικογένειας και της πολιτείας για την ανατροφή, την εκπαίδευση και τη μόρφωσή του. Συνεπώς, αποτελεί μείζων θέμα για την κοινωνία και την πολιτεία.
Ο Πλάτωνας μέσα από τα έργα του «Πολιτεία» και «Νόμοι» αναφέρεται αναλυτικά σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που περιλαμβάνει επτά βαθμίδες, το οποίο αρχίζει από τη γέννηση του ατόμου και ολοκληρώνεται με την ενηλικίωσή του. Απώτατος σκοπός της εκπαίδευσης αποτελεί η διαμόρφωση «καλού καγαθού πολίτη». Οι νέοι θα συγκροτηθούν πνευματικά και ηθικά, ώστε να θεμελιωθεί η ιδανική πολιτεία. Επιπρόσθετα, θα καλλιεργηθεί η ανδρεία, η τιμή, η αφοσίωση στην πατρίδα και η υπακοή στους νόμους. Η εκπαίδευση πρέπει να είναι κοινή για άνδρες και γυναίκες και να στοχεύει πρώτα στο σώμα και έπειτα στο πνεύμα. Κεντρική θέση σε αυτήν έχουν τα Μαθηματικά, γιατί θεωρεί πως οδηγούν σε ωφέλιμη γνώση και βοηθούν στην επίλυση προβλημάτων της καθημερινής ζωής. Πολύ σημαντική είναι και η Μουσική, καθώς και η σύζευξή της με τη Γυμναστική, όπου το σώμα θα αγγίξει την ψυχή. Παράλληλα, για την πλήρη ανάπτυξη του ατόμου χρειάζεται η λογοτεχνική μόρφωση, η πολιτική, η θρησκευτική και η ηθική αγωγή. Απορρίπτει όμως την ποίηση, όπως εκφραζόταν στην εποχή του, γιατί θεωρεί πως ο υλικός κόσμος που πρόβαλλε δεν αποτελούσε μίμηση της ιδέας, άρα δεν είχε ωφέλεια. Θεωρεί ως πρώτη μορφή μάθησης τη γνώση μέσα από τη συνήθεια και τη μίμηση και εισηγείται την αυτενεργό μάθηση, το σχολείο εργασίας, την εποπτική διδασκαλία και την άσκηση. Τέλος, υποστηρίζει πως οι εκπαιδευτικοί πρέπει να διακρίνονται από το ήθος αλλά και την επιστημονική τους κατάρτιση.
Ο Αριστοτέλης στα έργα του «Ηθικά Νικομάχεια» και «Πολιτικά» δίδει έμφαση στο πολιτικό και εκπαιδευτικό σύστημα της κοινωνίας. Υποστηρίζοντας πως ο άνθρωπος είναι «ζώον κοινωνικόν» και «φύση πολιτικόν», για να πετύχει το ευ ζην θα πρέπει να αναπτύξει τον πολιτισμό του μέσα από την κοινωνία. Η πολιτεία οφείλει να παρέχει οργανωμένη εκπαίδευση σε όλους τους πολίτες, αγόρια και κορίτσια. Όταν λοιπόν ο άνθρωπος καλλιεργηθεί ψυχοσωματικά, πολιτικά και ανθρωπιστικά θα είναι χρήσιμος πολίτης και αυτό θα τον οδηγήσει στην ελευθερία και στην αρετή. Περιγράφει αναλυτικά το ιδανικό εκπαιδευτικό σύστημα μέσα από τέσσερις βαθμίδες. Ως προς τη μεθοδολογία της εκπαίδευσης τόνισε πρώτος πως αποτελεί σπουδαία πηγή γνώσης η παρατήρηση της φύσης και η μίμηση. Θεμελίωσε ταυτόχρονα τις δύο μεθόδους της λογικής έρευνας, την επαγωγική και την παραγωγική. Ως βασικά και αναγκαία μαθήματα αναφέρει τη γυμναστική, την ανάγνωση, τη γραφή, τη μουσική, την ιχνογραφία αλλά και διάφορες επιστήμες. Σε αντίθεση με τον Πλάτωνα θεωρεί την ποίηση ως λειτουργικό στοιχείο της ζωής και της εκπαίδευσης γιατί εκφράζει αλήθειες.
Μελετώντας, λοιπόν, τις απόψεις τους περί παιδείας διαπιστώνουμε βασικές συγκλίσεις. Θεωρούν υψίστης σημασίας την προσφορά της παιδείας ως αγαθό με στόχο την απόκτηση αρετής και ευδαιμονίας. Πιστεύουν πως η παιδεία είναι πολύ σημαντική για την ανάπτυξη της πολιτείας και την πνευματική και σωματική ωριμότητα των μελών της. Κι αυτά αποτελούν βασικές επιδιώξεις της παιδείας στη σύγχρονη εποχή, όπως εκφράζονται στα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα διαφόρων χωρών. Υποστηρίζουν συνάμα τη θέση πως η εκπαίδευση αρχίζει από τη γέννηση με τη σημαντική συμβολή της οικογένειας και συνεχίζεται μέχρι την ενηλικίωση και πρέπει να αφορά τόσο στα αγόρια όσο και στα κορίτσια, κάτι που ισχύει και σήμερα σε κάθε σύγχρονη χώρα, μέσω των διαφορετικών βαθμίδων εκπαίδευσης, ανάλογα με την ηλικία αλλά και τις ξεχωριστές εμφάσεις και επιδιώξεις. Τέλος, οι επιμέρους απόψεις τους για τις πρακτικές, τη μεθοδολογία, τις εμφάσεις αλλά και τα μαθήματα εντοπίζονται επίσης στα σύγχρονα Αναλυτικά Προγράμματα.
Επομένως, μπορούμε να εξάγουμε αβίαστα το συμπέρασμα πως ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης έχουν σημαντική συμβολή στη διαμόρφωση και εξέλιξη της Παιδαγωγικής. Εξάλλου, τα έργα τους μελετώνται εκτεταμένα από όλους όσους ασχολούνται με τις Επιστήμες της Αγωγής σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα ανά το παγκόσμιο. Οι απόψεις τους περί παιδείας είναι σαφώς επίκαιρες στη σύγχρονη εποχή, αφού τις συναντάμε εξετάζοντας τα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα.
Ελευθέριος Πλουτάρχου
Εκπαιδευτικός – Συγγραφέας
Γραμματέας της Ένωσης Λογοτεχνών Κύπρου
